Het (onbekende) gevaar van koud water: cold shock

Het water in het Markermeer is 4 graden. Op zee bijna 7. IJzig koud. Tegelijkertijd zijn het mooie dagen om te zeilen: blauwe lucht, fijne middagzon en zwak tot matige wind. Uiteraard neem je maatregelen om aangenaam en veilig te kunnen winterzeilen. Mocht je ondanks alle voorzorgsmaatregelen tóch overboord vallen, dan is het belangrijk om te weten wat de gevaren zijn. En dan hebben we het niet over onderkoeling, maar over het grootste gevaar van te water raken: cold shock.

Cold shock

Cold shock (thermische shock in het goed Nederlands) is een reactie van je lichaam op plotseling sterk afkoelen, zoals wanneer je in koud water valt (of springt). Pas ná deze eerste reactie komt onderkoeling ter sprake. In de regel spreekt men van gevaar voor cold shock als het water kouder is dan 15 graden Celcius.

Wat gebeurt er?

De plotselinge afkoeling veroorzaakt een acuut effect op je bloedsomloop en stofwisseling, waardoor je je lichaam niet meer onder controle hebt gedurende de eerste 60 tot 90 seconden. Dit effect treedt op bij iedereen, ook bij geoefende zwemmers.

Je gaat sneller ademen en naar adem happen (hyperventileren), waardoor je water kunt inademen. Je hartslag versnelt en je bloeddruk verhoogt. Met name ouderen hebben door die verhoogde bloeddruk risico op een hartfalen of bloedingen. Verder kun je door verminderde doorbloeding van je hersenen het bewustzijn verliezen.

Je kunt door de effecten pijn voelen of geen lucht krijgen. Daardoor bestaat het gevaar dat je in paniek raakt.

Wat kun je ertegen doen?

Je hoofd erbij houden. Het gaat over. Laat jezelf drijven, probeer achterover in je reddingsvest te gaan liggen, water weg te houden van je neus en mond, en rustig te blijven. Accepteer dat je lijf even nodig heeft om de eerste schok te verwerken.

Het is van het grootste belang om de eerste minuten te overleven. Een reddingsvest kan daarbij levensreddend zijn, omdat die je hoofd boven water houdt en waterinname voorkomt bij hyperventilatie of bewustzijnsverlies.

Na die eerste minuten nemen de effecten weer af. Je ademhaling en hartslag normaliseren en de controle over je lichaam komt terug. In de korte tijd die volgt, kun je je bezighouden met je redding en de intredende onderkoeling.

1-10-1

In de veiligheidscursussen spreekt met van 1-10-1. Eén minuut (of twee minuten) voor de eerste schok, dan tien minuten om zinvol en doelgericht te bewegen voordat je lichaam te ver afkoelt en dan een uur waarin je nog zinnig bij bewustzijn bent.

Kleden op watertemperatuur?
Kun je je kleden tegen cold shock? Ja. Met een goed wetsuit of een droogpak bijvoorbeeld. Zoals zwaardbootzeilers en surfers doen doen als ze in de winter gaan zeilen. Zij hebben immers meer kans om in het water te vallen.

Op dit punt begint ook een discussie. Waarom zou je op een zeiljacht kleden op watertemperatuur? ‘Een wetsuit is overdreven.’ Is een droogpak dat ook? Zeilen-auteur Peter Schermer draagt, als hij solo zeilt op zijn Victoire 933, altijd een droogpak. Ondergetekende zeilt ook solo, maar kleed zich louter op luchttemperatuur. Het droogpak is overigens al wel aangeschaft voor dit doel.

En wat te denken van argumenten als: ‘Heb je niet al iets fout gedaan als je overboord valt? Je had natuurlijk aangelijnd moeten zitten… je had niet naar het voordek moeten gaan… je had überhaupt met dit weer niet moeten gaan zeilen.’

Het staat eenieder vrij om zijn of haar eigen besluiten te nemen ten opzichte van de eigen veiligheid. Aan boord blijven voorkomt de meeste ongelukken, het reddingsvest helpt – door aanlijnen – met aan boord blijven en helpt met het overleven van de cold shock en de daarop volgende onderkoeling. Hoe ga jij ermee om?

Onderkoeling

Het gevaar van onderkoeling komt weliswaar ná de cold shock, maar is niet minder reëel. Zwemmen kost energie en door te bewegen door het water koel je af. Laat jezelf in foetushouding drijven; zo gaat er zo min mogelijk warmte verloren. Gebruik je hoofd. Wat ga je doen? Lees hier meer over onderkoeling en het binnenhalen van een drenkeling.