Zeemanschap

Overlevingstips bij onderkoeling

08:43

De winterwedstrijden floreren, het seizoen wordt langer, het water kouder en kouder. Wie in deze tijd overboord slaat, heeft een probleem. Zeilen belicht onderkoeling. We spreken met Alewijn Ott, verbonden aan de reddingsmaatschappij van Hoorn Notwin, die alles weet over onderkoeling, of hypothermie. Bij Notwin kunnen watersportverenigingen cursussen man-over-boord volgen, waarbij onderkoeling een belangrijk onderwerp is. Alewijn Ott: “De snelheid waarmee je onderkoeld raakt, wordt vaak onderschat. De kerntemperatuur van het lichaam is ongeveer 37°C en als die twee graden zakt, beginnen de problemen.”

Onderkoeling en het lichaam

Onderkoeling kent een aantal fasen. Boven een kerntemperatuur van 35°C zijn de verschijnselen oppervlakkig, daaronder wordt de situatie al snel kritiek. Die twee graden zakt de kerntemperatuur snel, vooral in de winter.

KNRM drenkeling

“Het lichaam wil de omgevingstemperatuur aannemen. Water geleidt de warmte veel beter dan lucht en onttrekt deze dus sneller aan het lichaam. Je lichaam zegt dan al snel dat het niet goed gaat. Eerst knijpt het lichaam je poriën dicht om ervoor te zorgen dat er geen koud bloed van de oppervlakte naar de kern (hersenen, longen en hart) stroomt. Hoe dieper de onderkoeling, hoe meer lichaamsfuncties er uitgeschakeld worden. Daarom zien onderkoelde mensen ook lijkbleek; de doorbloeding stopt om die kern maar warm te houden.”
Dat betekent dat je in het water niet veel tijd hebt om de aandacht te trekken.

“Je kunt in het water je benen en armen al snel niet meer gebruiken en ook de reflex om te roepen stopt. Daarom zie je vaak dat mensen in alle rust ten onder gaan. Maar juist rustige drenkelingen zitten vaak diep in de problemen.”

Onder de 32°C kerntemperatuur begint ook het bewustzijn af te nemen, wat grote schade tot gevolg kan hebben. “Hoe dieper iemand bewusteloos raakt, hoe groter de schade. Het begint natuurlijk met je extremiteiten (armen en benen, red.), die kunnen best een tijd zonder zuurstof. Maar uitschakeling van de organen heeft grotere gevolgen, bijvoorbeeld nieruitval, leverbeschadiging en problemen met de milt. De grootte van de schade hangt af van je eigen lichamelijke conditie.”

In het water

Wat kun je het beste doen als je te water raakt?

onderkoeling02“Allereerst is het belangrijk om een aantal voorzorgsmaatregelen te nemen als je in de winter gaat zeilen. Draag geen katoen, maar verschillende lagen isolerende en ademende stof. Trek handschoenen aan en zet een muts op. Het water tussen de lagen neemt de temperatuur van het lichaam aan en zorgt zo voor isolatie. Het belangrijkste is echter om te zorgen voor goede drijfmiddelen.”

Waarom zijn drijfmiddelen zo belangrijk?

“Iedere beweging in het water is er één te veel. Bewegen kost energie, die het lichaam nodig heeft om warm te blijven. Bovendien koelt het lichaam sneller af als het water langs je lichaam stroomt. Draag dus een goed zwemvest en zorg voor een reddingslampje, ook overdag, om goed zichtbaar te zijn.”

Is er naast zo min mogelijk bewegen ook een houding die je het beste kunt aannemen om zo lang mogelijk warm te blijven?

“Ideaal is het om horizontaal in het water te liggen. Zo heeft alleen de onderkant van je lichaam contact met het water. In de praktijk is dat vaak niet haalbaar, omdat het energie kost. Neem dan zo snel mogelijk de foetushouding aan. Je verliest je warmte het snelst door je oksels, knieholten en ellebogen. In de foetushouding worden die niet direct blootgesteld aan het water. Bedek je nek, zet een muts op en blijf zo rustig mogelijk.”

De overlevingstijd in het water is afhankelijk van een groot aantal factoren, zoals lichaamsbouw, leeftijd, het gebruik van alcohol, conditie en de onderhuidse vetlaag.

Omgaan met onderkoelingslachtoffers

Wat kan ik doen als er iemand overboord valt deze winter?

KNRM drenkeling

“Blijf rustig, voer een goede man-over-boordmanoeuvre uit en laat iemand constant de positie van het slachtoffer aanwijzen. Haal de drenkeling zoveel mogelijk horizontaal uit het water. Het bloed heeft zich verzameld rond de kern en als iemand rechtstandig uit het water komt, dan zakt al dat bloed plotseling naar beneden. De hersenen krijgen onvoldoende zuurstof en sluiten zich af, met alle gevolgen van dien. Als je met weinig mensen weg bent, is de beste manier om een zeil om iemand heen te slaan en hem zo aan boord te tillen. Het is niet gemakkelijk en niet comfortabel voor de drenkeling, maar hij blijft zo in ieder geval horizontaal.”

Oké, en wat doen we als het slachtoffer aan boord is?

“Allereerst breng je iemand naar een beschutte ruimte. Laat de natte kleren aan, omdat het water al een beetje de lichaamstemperatuur van het slachtoffer heeft aangenomen. Bij iedere beweging denkt het lichaam dat het weer energie te verbruiken heeft en dat brengt de bloedsomloop op gang. Daarmee onttrekt je warmte aan de kern, waar die nog steeds hard nodig is.”

Hoe krijgen we het slachtoffer vervolgens warm?

“Het is belangrijk dat de opwarming van een diep onderkoeld slachtoffer van binnenuit gebeurt. Leg de drenkeling daarom niet naast een kachel. Door het snelle opwarmen gaan de huid- en spiervaten open en een groot deel van het bloed zal hiernaartoe stromen om eventueel ontstane schade te herstellen. Dat betekent dat er te weinig overblijft in de kern en dat leidt tot een shock. Het beste kun je alle lichaamsdelen apart inpakken in een, liefst aluminium, deken. Controleer vervolgens het hartritme via de halsslagader. Als er geen ademhaling of circulatie is vast te stellen, begin dan gelijk met reanimeren en neem direct contact op met de hulpdiensten.”

De hartfunctie is moeilijk waar te nemen, omdat het lichaam de ademhaling en circulatie terugbrengt tot het minimum. De hartslag kan zakken tot onder de tien slagen per minuut, waar zestig tot honderd slagen normaal is voor een persoon in rust. Daardoor kan het lijken of iemand al is overleden.

“Wij zeggen altijd: een onderkoeld iemand is pas overleden als hij weer warm is en niet meer ademt. Voor een leek is het moeilijk vast te stellen of een lichaam nog functioneert als het koud is, ambulancepersoneel heeft daar speciale apparatuur voor. Ook al denk je: die redt het niet, ga daar pas vanuit als hij in het ziekenhuis ligt én opgewarmd is.”

Hypothermie – onderkoeling

Hypothermie ontstaat als de kerntemperatuur van het lichaam onder de 35°C zakt. Het lichaam stopt de normale verdedigingsmechanismen en schakelt lichaamsfuncties uit, zodat alle energie rond hart, longen en hersenen wordt geconcentreerd. Beneden de 32°C wordt de toestand kritiek en vermindert het bewustzijn. Zakt de temperatuur onder de 27°C, dan is dit zonder medisch ingrijpen vrijwel altijd dodelijk. Hypothermie kent drie fasen.

Windchill

Windchill is een ander woord voor gevoelstemperatuur. Het staatje laat zien hoe de temperatuur op de blote huid wordt ervaren bij een bepaalde windsnelheid. Vooral het gezicht, de handen en de voeten zijn kwetsbaar. Behandeling van bevroren delen is erg belangrijk, maar voorzichtigheid is geboden. Een oppervlakkige bevriezing van bijvoorbeeld een voet kan worden behandeld door bedekking met de hand. Niet wrijven, want dat levert onnodige beschadigingen op. Een diepere bevriezing behandel je door de voet in warm (40-42°C) water te leggen of de voet onder de oksel op te warmen. Bij behandeling treedt vrijwel altijd oedeemvorming (ophoping van vocht) op. Dit kan worden behandeld door het betrokken lichaamsdeel omhoog te leggen. Het opwarmen van een bevriezing is bijzonder pijnlijk; de napijn in de eerste 48 tot 72 uur is berucht. Lijdt een slachtoffer van bevriezing ook aan hypothermie, dan moet dat eerst behandeld worden.

Non-freezing cold injury

Deze komt voor bij schipbreukelingen die lange tijd met nat schoeisel en kleding in een reddingsvlot verblijven, vaak met een laag water op de bodem. Een combinatie van een lage temperatuur (tot 10°), vocht en een slechte bloedcirculatie zorgt ervoor dat er potentieel ernstige aandoeningen ontstaan aan onderbenen en voeten, ofwel ‘onderdompelingsvoet’. Verschijnselen zijn onder andere pijn, gevolgd door doofheid, zwelling, verweking van de huid met kans op infectie, functieverlies, gangreen (weefselversterf) en blaren. Een non-freezing cold injury kan op een aantal manieren behandeld worden. Warm het lichaamsdeel op bij kamertemperatuur of onder de oksel. Reinig het met lauwwarm water en een desinfectant en leg het omhoog. Het gevaar is dat het pijnlijke en koude gevoel dat aanvankelijk aanwezig is, na verloop van tijd verdwijnt. Als dit wordt ervaren als een verlichting, zal het uiteindelijke letsel des te ernstiger zijn.

Wat te doen?

Preventie

  • Draag thermokleding in verschillende lagen, liever wol dan katoen.
  • Draag een muts en handschoenen, bedek je gezicht zoveel mogelijk.
  • Draag altijd een reddingsvest, liefst met reddingslicht.
  • Drink geen alcohol tijdens het varen.

In het water

  • Blijf rustig en trek je kleren goed dicht.
  • Beweeg zo min mogelijk, zwem alleen als de kant heel dichtbij is.
  • Neem snel de foetushouding aan en wacht op redding.

Behandeling

  • Til de drenkeling horizontaal aan boord en leg hem op een beschutte plek.
  • Laat het slachtoffer niet drinken.
  • Leg het slachtoffer niet naast een warmtebron.
  • Kleed het slachtoffer niet uit.
  • Controleer ademhaling en circulatie, start zo nodig de reanimatie.
  • Pak het slachtoffer, ieder lichaamsdeel apart, goed in.
  • Waarschuw de hulpdiensten.
  • Houd het slachtoffer voortdurend in de gaten.

 

Tags: , Last modified: 15 februari 2023
Sluiten