Nieuws

Orka-interacties met zeilboten steeds onvoorspelbaarder

Van Gibraltar tot Frankrijk: het gebied waarin orka-interacties plaatsvinden blijft veranderen

13:25

Plots draait het stuurwiel van Annebeth van Hall (50) woest in de rondte. Ze hoort een doffe dreun. Dan schiet het roer opnieuw uit haar handen, maar deze keer draait het de tegengestelde richting op. “Zijn we ergens tegenaan gevaren?”, vraagt ze zich geschrokken af. Maar nee, haar zoon Douwe (17) ziet het als eerste: orka’s!

Orka’s (Orcinus orca) vallen het roer van zeilboten aan. Dit gebeurt steeds vaker en het gebied waarin dit voorkomt breidt zich uit. De eerste meldingen van dit absurde fenomeen verschenen in de zomer van 2020. Inmiddels werken er meerdere biologen fulltime om het afwijkende gedrag van deze zoogdieren te bestuderen.

De locaties van de orka-interacties met zeilboten in augustus 2022, ge-update op 26 augustus. Bron: (c) CEMMA.
De interacties tussen orka’s en zeilboten in de maanden juni en juli, 2022. Bron: (c) CEMMA.

Mayday

Met hun Sigma 41 Jan Steen waren Annebeth, haar man Hidde Weerstra (49) en hun drie kinderen Douwe, Pien (14) en Mette (12) begin augustus van La Coruña op weg naar Muxía, in Galicië, Spanje. Tijdens het ronden van de Islas Sisargas werd hun schip meermaals geraakt door vijf orka’s, waaronder een kleintje. “Het was eng,” zegt Annebeth, “Ze knalden keer op keer tegen het roer aan.”

De orka’s leken het op het roer gemunt te hebben. Zodoende duurde het niet lang of Jan Steen was stuurloos. Er heerste paniek aan boord bij de familie. De belangrijkste vraag was: maakten ze water? Pien: “Ik dacht echt dat we doodgingen. Ik dacht dat ze de boot om konden laten slaan en dat ze ons wilden doden.” Via sociale media berichtte ze haar vriendinnen, ‘dit was het dan’.

“Een haai!” riep Douwe, toen het roer net voor de eerste keer was geraakt. Toen wist Annebeth het: orka’s.

Douwe pakte een grab-bag (noodtas) in terwijl Annebeth een mayday uitzond. “Achteraf denk ik dat het een pan-pan had moeten zijn,” vertelt ze, “We maakten gelukkig geen water, maar dreven hard op de Islas Sisargas af en de wind nam geleidelijk toe. Uiteindelijk werd het windkracht zes.”

Nadat de orka’s drie kwartier lang tegen de boot ramden, vertrokken ze even plots als ze gekomen waren. Het Rode Kruis arriveerde per rubberboot en een helikopter hield Jan Steen vanuit de lucht in de gaten. Even later was ook de Spaanse kustwacht ter plaatse. Toen kwamen de orka’s weer even terug, maar was het minder heftig dan de eerste sessie. Zo’n anderhalf uur na de eerste interactie werden ze met een sleepboot terug naar de haven van La Coruña gebracht.

Het geweld was de tweede keer gelukkig minder grof.

“Tot mijn verbazing lagen er vijf andere boten op de dok met roerproblemen veroorzaakt door orka’s,” zegt Annebeth. “We hadden geen idee dat het zo speelde. In het lokale krantje las ik dat er in drie dagen tijd, tien schepen mee in aanraking waren gekomen.” Twee jaar geleden had ze iets gelezen over orka’s en zeilboten, maar sindsdien had de familie er niets meer over gehoord. Een havenmeester vertelde Annebeth dat hij zich zorgen maakte over leegloop in zijn haven wegens de orka-interacties. Eerder was er in de regio een vaarverbod ingesteld.

Interacties, geen aanvallen

Biologen tasten vooralsnog in het duister. Maar over een ding is Alfredo López Fernández van CEMMA (de ngo die de zoogdieren in de wateren van Galicië onderzoekt) heel duidelijk: “Het zijn geen aanvallen; het zijn interacties. De gebeurtenissen hebben niets met jagen te maken.”

López onderzoekt waarom de orka’s deze interacties aangaan. Hij interviewt gedupeerden en vraagt ze om data over de interacties in te sturen via deze website. De orka-interacties vinden met name plaats tussen juli en september, wanneer er veel tonijn in dit gebied te vinden is. Vorig jaar waren er ongeveer tweehonderd incidenten met zeilboten. Op dit moment staat de teller voor 2022 op honderd interacties, aldus López, “Maar het duurt nog lang tot 2023.”

De hulp arriveerde.

De locaties waar het voorkomt zijn slecht te voorspellen. “Orka’s veranderen constant hun gedrag, routes en seizoensgebondenheid,” zegt López vanuit Spanje. Op deze kaart staat met stoplichten aangegeven waar je beter wel en niet kunt zeilen. Ook is er hier een protocol opgesteld over wat te doen wanneer een orka tegen je zeilboot aan zwemt. Bioloog López: “Deze maatregelen voorkomen geen interacties, maar kunnen wel de intensiteit en duur ervan verminderen. Dit komt omdat snelheid een motivatie voor de dieren is. Momenteel raden we achteruit varen aan, als afschrikmiddel.”

Mythes…

Ondanks de onwetenheid onder wetenschappers, doen er in havens veel theorieën de rondte. Sommigen zeggen dat de vrouwtjes-orka’s hun jongeren op walvissen leren jagen. Groepen orka’s kunnen een blauwe vinvis (het grootste dier op aarde) doden door de staart, vinnen en kaak aan te vallen*. Het roer van een zeilboot wordt vergeleken met een walvisstaart, en is dus een goede oefening voor de jongere orka’s. Echter, volgens López is deze theorie niet bewezen noch gegrond, en zijn de actieve orka’s (welke ze allemaal herkennen) met name de jongeren. “Er is meestal maar één ouder vrouwtje bij,” zegt de Spaanse bioloog.

orca CEMMA
De geïdentificeerde orka’s bij de Spaanse kust. De groep aan de rechterkant komt in aanraking met zeilboten. Beeld: (c) GTOA.

Voor Annebeth, Hidde en de kinderen betekende dit het einde van hun zeilvakantie. Gelukkig zat het roer er nog aan en lijkt ook de roerkoning intact. “De solide bouw van onze boot uit 1986 geeft ons wel vertrouwen. Annebeth: “Er lag een catamaran naast ons waar de orka’s een week geleden een roerblad geheel afgebroken hadden en de ander voor de helft. De boot was drie dagen oud toen het gebeurde.” 

Het roer was klem komen te zitten tegen de romp aan, wat tot polyester-schade heeft geleid. Ook was de stuurstang gebroken.

Helaas heeft de gebeurtenis wel voor een licht trauma gezorgd, en of er volgend jaar weer in dit gebied wordt gezeild, is voor Annebeth nog even de vraag. Douwe, Pien en Mette, echter, vinden het inmiddels vooral “cool” dat ze orka’s hebben gespot. Douwe: “Maar ik kan nu wel goed de angst ervan inzien. De kracht van de natuur heb je niet onder controle als je gewoon op je bootje zit.”

Een ding is zeker voor Annebeth: “Iedereen moet weten dat je dit risico loopt als je daar vaart. De orka-interacties komen veel voor en zijn voorlopig nog niet voorbij.”

Beeld: (c) Annebeth van Hall


*In het Engels heet de orka ‘killer whale’. Echter, dit is een verbastering van wat de naam vroeger was: whale killer. Er is nog nooit een mens gedood door een orka in het wild.

Tags: Last modified: 29 augustus 2022
Sluiten