Vlaggenschip van duurzaamheid: tjalk Vrijbuiter gaat elektrisch varen

Achter de watersportwinkel van Brouwershaven vind ik Vrijbuiter, normaal gesproken een trotse tjalk, nu een schip in verbouwing zonder mast. Ik spreek schipper Wiebe Radstake op een onverwachts zonnige dag in februari over de bijzondere verbouwing van de tjalk uit 1901. Vrijbuiter zal namelijk elektrisch gaan varen, als eerste charterschip in Nederland met zoutwateraccu’s. Op de kade staat maat Sjors peilstokken te schuren. Als ik hem naar Wiebe vraag, wijst hij naar de boeg van het 23 meter lange schip. Ik volg zijn hand en onderscheid de schipper achter de ankerlier met een verfroller in zijn hand: “zon, in februari! Daar moet je gebruik van maken.”

Een enorme duurzame puzzel

Wiebe en zijn vrouw Suzan gaan hun schip Vrijbuiter verduurzamen; de dieselmotor vervangen door een elektrische, de dieselgenerator door zonnepanelen en windmolens. Het doel: zelf energie opwekken en daarop elektrisch varen. “Een enorme puzzel!” aldus Wiebe, die na een kopje thee gezet te hebben ondertussen weer verder schildert, want er moet nog veel gedaan worden. De dieselmotor is al uit het schip, nu werken ze aan de fundering voor de elektromotor. Om de 23 meter lange en ruim vijf meter brede tjalk voort te stuwen komt er een dubbele motor van twee keer 38 kilowatt in. Een uur varen op rustige snelheid zal zo’n vijftien kilowattuur aan energie kosten. “Gelukkig zeilen we het meeste: we motoren maar een halfuur à veertig minuten per dag, alleen de havens in en uit.”

Ook elektrisch varen op de wind

Inmiddels liggen er al zonnepanelen op de roef en de komende jaren worden dat er in fases steeds meer. De panelen zijn 1320 wattpiek, wat naar schatting neer zal komen op een opbrengst van 500 à 600 wattuur op een zonnige dag. In Leiden maken ze momenteel een nieuwe mast, met een windmolen er in verwerkt. De verwachting is dat die gemiddeld 350 watt zal kunnen leveren. Bij veel wind kan dit zelfs oplopen tot 800 watt. Ook maakt Wiebe plannen voor windmolens op het achterdek en “toen we toch bezig waren, hebben we ook maar meteen de verwarming vervangen voor een duurzamere.”

De stroom die opgewekt wordt door de zonnepanelen en de windmolens gaat in de 48 volt huishoudaccu van het schip. Daarop werkt het licht, alle pompen, de koelkasten, navigatie-instrumenten en de volledige studio. Als deze accu vol is, gaat de energie naar de zoutwateraccu’s. Die gaan in totaal een capaciteit van tussen de 80 en 120 kilowattuur krijgen om de motor aan te drijven, aldus “technisch brein” Jeroen. Hij houdt zich bezig met de details van de technische kant van het verhaal. Voor nu behouden ze de oude schroef en schroefas, op termijn willen ze die vervangen voor een schroef die ook terugwerkend energie kan opwekken. “Maar je kan niet alles tegelijk!” glimlacht Wiebe.

Waarschijnlijk wel nog walstroom

Hoewel de grote dieselgenerator ook al weg is, kwam daar in de voorpiek een nieuwe noodgenerator voor in de plaats. Mochten de zonnepanelen en de windmolens op sommige dagen niet genoeg energie opwekken, dan draait de motor op de stroom die de generator opwekt. Daarnaast zal de Vrijbuiter ook nog gebruik moeten maken van walstroom, want de zelf opgewekte energie zal niet genoeg zijn om een leeg schip in een nacht weer op te laden. Afgelopen seizoen heeft Vrijbuiter al gevaren met de zonnepanelen. “Van mei tot oktober leverde dit genoeg energie om bijna niet aan de walstroom te hoeven. Per dag verbruikten we toen ongeveer twee kilowattuur aan zonne- en windenergie voor de huishoudaccu.”

Revolutie groene vloot

Met de verduurzaming van het charterschip hopen Wiebe en Suzan vooral te laten zien hoeveel mogelijkheden er zijn voor duurzaam toerisme. “Het kan een revolutie veroorzaken: als het bij ons werkt, op een schip uit 1901, dan kunnen anderen het ook. De zogenaamde bruine vloot is natuurlijk al erg duurzaam bezig: we zeilen! Maar we willen van de bruine vloot een groene vloot maken. Ecotoerisme is de toekomst. We schrijven ook alle stappen die we zetten op, en mensen die hetzelfde willen doen met hun schip kunnen de informatie bij ons opvragen.”

Het idee om een eigen schip te kopen en een duurzaam bedrijf op te richten ontstond drie jaar geleden. Wiebe voer al acht jaar met Fairtransport op de Tres Hombres, maar “altijd maar ver weg een groen doel najagen voelde dubbel. Ook dichtbij huis kan je van alles doen. Maar een angstbeeld van me was ook dat ik elke dag hetzelfde rondje met Duitsers of andere toeristen moest varen naar de zeehondjes. Dat vind ik niet zo inspirerend, nee.” Dus toen besloten ze te gaan kijken naar een eigen schip, om op hun creatieve en milieubewuste manier met gasten te kunnen varen.

Van half wrak naar succesvol bedrijf

Het stel kocht in 2020 “een half wrak” en knapte dat met vrienden helemaal op. Als ik het ruim binnenstap, valt de open en lichte ruimte me meteen op; dat verwachtte ik niet op een oude tjalk. Dat was ook precies de bedoeling: “We hebben alles opengebroken, we wilden niet dat het er vanbinnen uitzag als een bruine kroeg. We wilden juist een open, frisse multifunctionele ruimte. De ene dag een klaslokaal, dan een studio of podium of een vrachtruim.”

In dat klaslokaal organiseren ze onder andere jaarlijks een educatief project. Daar leren ze scholieren over duurzaamheid en natuurkunde in de praktijk. “Onder andere met vragen als: hoeveel wind is er boven en beneden in de mast? Hoe lang kunnen we motoren op hoeveel energie we nu opwekken? Hoeveel moeten we opwekken om je telefoon op te laden? We willen de problemen en oplossingen lokaler maken, in plaats van nog maar een windmolenpark op zee te bouwen.”

Zoutwateraccu’s: midden op zee leek het een goed idee

Hun zelfopgewekte energie zal worden opgeslagen in zoutaccu’s, een accusoort die nog nooit eerder gebruikt werd op een schip. Lood of lithium wilde Wiebe niet, want die zijn nog steeds vervuilend als je ze weggooit. Zoutwateraccu’s zijn dat niet. Iedereen vond het een waanzinnig slecht idee, vertelt hij lachend: “Het idee van de zoutaccu’s ontstond op een oceaanoversteek, toen leek het een geweldig plan. Maar ja, dan heb je geen internet om er achter te komen dat het helemaal niet zo’n goed idee is. Zoutwateraccu’s zijn namelijk enorm groot en zwaar; we komen er zeven centimeter dieper door te liggen. De EOC wist niet eens wat de regels waren, maar we hebben nu eindelijk een keurder gevonden die het aandurft. En nu staat er ook ineens een artikel over zoutaccu’s in de Schuttevaer!”

Steun

Ze bleven overtuigd van de duurzame oplossing voor energieopslag en inmiddels is Dr Ten, een bedrijf in zoutaccu’s, officieel partner van het project. Dr Ten is niet de enige die betrokken is bij het project. Vrijbuiter ontvangt onder andere ook subsidie van de provincie Zeeland, via de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland en wordt geholpen door verschillende fondsen. Voor de provincie Zeeland werd een haalbaarheidsonderzoek uitgevoerd en zijn ze nu bezig met een demonstratieproject omtrent ecotoeristisch varen. Zonder deze financiële steun zouden ze de verduurzaming nooit hebben kunnen starten, geeft Wiebe toe. De verbouwing is duur, maar levert naar verwachting ook veel op. “Het is fantastisch dat zulke grote partijen in ons project geloven. Nu aan ons de taak om te laten zien dat het werkt en het groter te maken!”

Zelfvoorzienend festival

Want voor Wiebe is deze verbouwing naar een duurzamer schip nog maar het begin. Naast de hoop een revolutie in de bruine vloot te ontketenen, droomt hij van een compleet zelfvoorzienend schip. “We willen een eigen zelfvoorzienend festival kunnen zijn. We willen het vlaggenschip zijn van een drijvende broedplaats van duurzaamheid en cultuur.” vertelt hij, inmiddels op zijn rug aan dek liggend om de onderkant van de reling te verven. Zelfvoorzienend zijn in de stroomvoorziening is een grote eerste stap die kant op. Daarnaast heeft Vrijbuiter al een eigen platenlabel, waarvan de muziek aan boord opgenomen wordt. Ook vervoeren ze hun eigen bier en Wiebe gaat volgend jaar met een ander zeilschip heen en weer naar Colombia varen om hun eigen koffie te halen. Het duurzame en culturele varen slaat aan: Into The Great Wide Open, een groot festival op Vlieland, wil graag met Vrijbuiter gaan samenwerken.

Over de vraag of de verbouwing in zo’n korte tijd- ze zijn op 1 januari dit jaar begonnen- gaat slagen, is Wiebe kort: “Het zal wel moeten! Vanaf half april begint het vaarseizoen weer en zijn we al voor een festival geboekt. Nu loopt het zo goed dat we dit seizoen eigenlijk niet genoeg plek hebben voor alle projecten waar we voor gevraagd worden. We staan dus ook open voor samenwerking met meerdere schepen die op deze manier willen opereren: creatief en duurzaam.”
Wiebe verft intussen vanaf de kade de buitenkant van de stuurboordreling. Een voorbijganger stopt naast het schip: “Zo, dus dit is het beroemde bootje!” Wiebe knikt blij, “jazeker, dit is ‘r!”

Afbeeldingen en tekst: Marit Verbeek