Zwevende eilanden en spookschepen: Wat is een fata morgana?

Omgekeerde booreilanden, vervormde schepen en zwevende landmassa’s: Wie een week geleden over het water tuurde zag het misschien ook. Gelukkig wisten enkele fotografen het vast te leggen op camera, zodat de winterweek, naast deze mooie beelden van ijszeilers, ook nog bijzondere beelden opleverde van dit prachtige natuurfenomeen; de fata morgana. Hoe ontstaat dit optisch trucje van de natuur? Welke zeevaarders lieten zich erdoor op het verkeerde been zetten? Je leest het in dit artikel!

Wat is een fata morgana?

Een fata morgana is een luchtspiegeling die ontstaat bij grote temperatuurverschillen tussen het aard- of het zeeoppervlak en de lucht. Licht wordt anders door warme lucht afgebogen dan door koude lucht. Het gevolg: een opstapeling van omgekeerde en rechtopstaande spiegelingen van een voorwerp aan de horizon. Het meest bekende voorbeeld is de fata morgana in de woestijn, waar een warme luchtlaag boven het hete zand onder een veel koudere luchtlaag komt te liggen. Daardoor kan een spiegeling van de lucht op een verfrissend meertje lijken, al wordt het nooit zo spectaculair als in de stripboeken.

(c) Brocken Inaglory

Waar kun je ze zien?

Fata morgana’s komen behalve in de woestijn ook voor op zee, vooral in de poolgebieden, maar het kan in ieder gebied waargenomen worden. In Nederland is de Waddenzee heel geschikt voor luchtspiegelingen. Het is een kleine zee, waardoor het water sneller warmer of kouder wordt dan de lucht erboven. Ook moet de zee spiegelglad zijn.  Een fata morgana is dan ook meestal bij eb te zien en niet bij vloed.

De fata morgana kennen de meeste mensen alleen uit woestijnverhalen: een uitgedroogde reiziger ziet plots een ingebeelde waterplas. Maar in Nederland, en in het bijzonder in het Waddengebied, zijn ze er ook.https://t.co/hIoRliOxfW

— De Telegraaf (@telegraaf) February 12, 2021

 

Dit bericht bekijken op Instagram

 

Een bericht gedeeld door Benny Jansen (@bennyjansen72)

(c) Frank R. Stockton

Vliegende Hollander

Was het legendarische spookschip, de Vliegende Hollander, een fata morgana? Het zou een logische verklaring kunnen zijn. Een luchtspiegeling van een schip kan vele vormen aannemen, waardoor het soms lijkt alsof het schip boven de golven zeilt, terwijl hij andere keren op zijn kop hangt. Een spookachtig beeld, vooral omdat vormen in een luchtspiegeling voortdurend veranderen. Het is goed voor te stellen dat een fata morgana van een schip vele zeelieden de stuipen op het lijf jaagde!

Spookbergen

Stel je voor; je ontdekt land, je geeft het een naam, maar later blijkt het niet te bestaan. Zo werd Sir John Ross kop van jut nadat bleek dat zijn ontdekking van Croker Mountains letterlijk op lucht was gebaseerd. Ross had in 1818 de leiding gekregen over een expeditieschip dat de Nortwest Passage moest onderzoeken, maar brak de expeditie af bij Lancaster Sound omdat hij dacht dat de vermeende bergketen een doorgang onmogelijk maakte. Een van de officieren aan boord, William Edward Parry, geloofde er geen zier van en bewees een jaar later dat Ross ongelijk had, toen Parry zelf het bevel kreeg over een poolexpeditie. Hij bezeilde de plek waar Ross de Croker Mountains had gemarkeerd en toonde aan dat Ross de expeditie had afgebroken voor een luchtspiegeling.

Werd een luchtspiegeling de Titanic fataal?

Een muur van ijs, of een luchtspiegeling? (c) Constantine

De ijsrots die de Titanic tot zinken bracht was helaas heel echt. Maar hoe kon het gebeuren dat het iconische schip niet uitweek voor een gigantische blok ijs? Volgens Titanic-kenner Tim Maltin komt dat niet door een menselijke fout, maar door het weer. Extreem koude lucht boog het licht zo, dat er een valse horizon ontstond. Zo werd de ijsberg verhuld en zagen ze hem niet. De luchtspiegeling zou ook het vreemde gedrag van het vrachtschip Californian kunnen verklaren. Die had de vuurpijlen van de Titanic waargenomen, maar de bemanning dacht dat het siervuurwerk was en kwam niet ter hulp. Volgens Maltins theorie zou het kunnen dat het leek alsof de noodpijlen heel laag werden afgevuurd, omdat de Titanic veel hoger oogde dan ze in feite was. Ook werden volgens Maltin de morselampen die nacht verstoord door de verschillende luchtlagen. Het zat de Titanic dus echt niet mee die nacht en daarin heeft de fata morgana misschien wel een grote rol gespeeld.

Tekst: Sanne Van Giel

Omslagfoto (c) Craig Clements