Het wedstrijdseizoen is begonnen. Ook de avondzeilcompetities gaan weer van start. Nog geen wedstrijdervaring? Geen probleem: deze handleiding behandelt in vijf afleveringen de belangrijkste onderdelen van het wedstrijdzeilen. Speciaal voor beginners leggen we deze week uit hoe je tijdens het wedstrijdzeilen slim een kruisrak zeilt.
Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen editie 05/2019
Tekst: Klaas Wiersma
Klik hier om deel 1 (Starten voor beginners) te lezen
Acht-zeven-zes!” klinkt de opgewonden stem van Nynke, vallenvrouw op Rookie. Schipper Jan loeft op richting de startlijn. “Twee-één, go-go-go!” Het startsein klinkt. Voordekker Jelle komt snel terug van de boeg en gaat bij de rest van de bemanning in de reling zitten. Jan kan wat afvallen om snelheid te houden. Met grote ogen kijken de zeilers om zich heen. Onder en boven Rookie liggen tegenstanders heel dichtbij, maar door de goede start heeft het onervaren team nog steeds vrije wind. De zeilers weten dat het te vroeg is om te juichen maar deze start geeft hun zelfvertrouwen een flinke boost. Het eerste kruisrak is begonnen.
Dat goede gevoel houdt nog aan als de twee boten die een bedreiging vormen, ervoor kiezen om overstag te gaan. Ook onder Rookie gaan boten overstag. “Wij hebben bakboord toch?” checkt de schipper nog eens bij grootschoottrimmer Henk. “Ja, wij hebben voorrang hoor,” weet Henk. “Bakboord!” roepen de beide zeilers tegelijk. De naderende boeg aan lij verandert van richting en mikt in plaats van op Rookies boeg nu op de kuip. De boot gaat bruisend achterlangs.
Blijf in de ruit
Gijs Vlas: “Als je een zeilwedstrijd vanuit de lucht bekijkt, zou je op het kruisrak een ruitvorm kunnen leggen. Na de start, in de ene punt van de ruit, verspreiden de boten zich. Ze varen allemaal zo’n 40 tot 45 graden aan de wind. Tot het breedste punt, halverwege de baan – dan komt het veld weer samen bij de boei.”
De rechte lijn van de start naar de boei noem je de rumplijn. De buitenranden van de ruit zijn de laylijnen, of laylines. De laylijn is dus ook de aandewindse koers naar de bovenboei. Kom je buiten de lay- lijnen, dan heb je de boei overzeild. Als de wind draait, veranderen de laylijnen; er ontstaat een andere hoek om de boei aan te zeilen.
Ook in het eerste deel van het kruisrak is het verstandig om binnen de zogenaamde ruit te blijven. Vaak heeft een kruisrak een gunstige klap, waarbij veel meters richting de boei worden gemaakt, en een minder gunstige klap, die nodig is om hoogte te maken.
Wat het zeilspelletje zo leuk maakt, is dat je nooit zeker weet wat de wind gaat doen. Om de risico’s zo klein mogelijk houden, maak je altijd eerst de gunstige klap en pas vlak bij de bovenboei de ‘dure’ ongunstige. Zo weet je zeker dat je de slechte klap zo kort mogelijk houdt. Hoe weet je wat de gunstige klap is en wat de ongunstige? Annemieke Bes: “De gunstige slag, die je als eerste wilt maken, is die waarbij de hoek tussen de boeg en de boei het kleinst is. Vaar altijd zo dat je neus het meest naar de boei wijst.”
Leebow
Bij Rookie zit de snelheid er ondertussen nog goed in. Jan zeilt geconcentreerd aan de wind. Verschillende boten gingen al achterlangs. Alleen concurrent Leebow vaart nog onder Rookie. “Hij is overstag gegaan,” meldt Henk. “Gaat-ie voor ons langs?” Jan en Henk buigen voorover om onder de giek door te kijken. Het ziet er naar uit dat Leebow net niet ver genoeg voor ligt om veilig voorlangs te gaan. Opnieuw wordt er aangeroepen maar de tegenstander geeft geen enkele reactie. “Heeej, bakbooord!” Henk fluit zelfs op zijn vingers. Dan heeft Jan oogcontact met de stuurman op de andere boot.
“Ze hebben ons gezien,” stelt hij zijn bemanning gerust.
Maar Leebow heeft andere plannen en trekt zich niks aan van de boot met het recht van de weg. Pas op het laatste moment, recht voor Rookie, gaat de boot overstag. Jan moet een flinke ruk aan het roer geven om een aanvaring te voorkomen. “Kun je niet uitkijken! Protest!” “Dit kon echt niet.” Leebow ligt vlak voor Rookie en Jan moet nu erg hoog aan de wind varen. Het voorlijk van de fok bolt op. “Wij protesteren,” roept hij nog eens. “We moeten tacken,” roept Nynke. De bemanning maakt zich klaar voor de eerste overstagmanoeuvre van de wedstrijd.
Nu ziet de bemanning dat het wel erg rustig is aan deze kant van het kruisrak. Behalve Rookie en Leebow hebben alle boten de rechterkant van de baan gekozen. Dan ziet Jelle de boei, voor de boot. Die ligt veel verder naar rechts dan verwacht. Er moet nog een hele lange klap over stuurboord worden gemaakt.
Tactiek en strategie
Bes: “Als ik dit zo hoor, zijn er twee dingen misgelopen. Op tactisch en op strategisch gebied. De actie met Leebow is een tactisch spelletje.”
“Soms kun je als je over stuurboord vaart, toch als winnaar uit een confrontatie komen. Daarvoor moet je de regels kennen en je boot beheersen. Er staat namelijk dat je overstagmanoeuvre officieel voorbij is, zodra je grootzeil wind vangt over de andere boeg. Tijdens het overstag gaan moet je vrij blijven, maar daarna niet meer. Sterker: als je voor ligt, heb je recht van de weg; je mag niet iemand van achter aanvaren.” Het zeil van Leebow stond inderdaad op tijd weer vol dus het protest had geen stand gehouden.
“Verder is er van een strategie ook niet veel terechtgekomen. Je strategie is hoe je de baan wilt zeilen. Je maakt voor de start een wedstrijdplan op basis van je proefrak. Het lijkt er sterk op dat de rechterkant van het rak hier gunstiger was.”
Maak een plan en…
Het is soms erg verleidelijk om je voorgenomen wedstrijdplan los te laten. Bijvoorbeeld als het zo lekker loopt over de ‘verkeerde’ boeg. In wedstrijdjargon heet dit ‘hard de verkeerde kant op gaan’. Maar je hebt je strategie, de snelste route over de baan, natuurlijk niet voor niks uitgedacht. Kijk als bemanning dus regelmatig om je heen en zoek zo snel mogelijk de boei op om je te kunnen oriënteren op de baan. Overleg met elkaar over de keuzes van andere boten. Vaak heeft een ervaren team het bij het juiste eind. Het kan natuurlijk dat de condities daadwerkelijk wijzigen – dat de wind draait, er een bui komt of de stroom anders staat dan verwacht. In dat geval moet je je plan wel aanpassen. Overleg weer met elkaar en maak een nieuwe strategie. Varen zonder plan leidt vaak niet tot een betere klassering. Maak een plan en hou je er aan.
Protest!
We zijn weer op Rookie. In zijn verontwaardiging riep schipper Jan meteen dat hij ging protesteren. Aanroepen is inderdaad de eerste stap van de procedure. Bes: “Zorg dat er een persoon verantwoordelijk is voor het protest, dat er niet drie mensen gaan zoeken naar de protestvlag. Meestal doet de tacticus dit.”
Als de vlag staat en het protest is aangeroepen, weet de tegenpartij dat het menens is. Wie weet dat hij fout zit, kan diskwalificatie ontlopen door een strafrondje * te maken. Doet de tegenpartij dit niet, dan kan er daadwerkelijk een protest komen. Het is belangrijk om een getuige van het incident te hebben.
Zet als het kan zo veel mogelijk feiten op papier. Wat gebeurde er en wie waren betrokken? Was er wel of niet een aanvaring? Hoe lagen de boten voor het voorval? Zorg dat de protestvlag zichtbaar is op de finishlijn en meld het protest na de wedstrijd zo snel mogelijk. Je krijgt dan een protestformulier waarop je de overtreden regels moet aangeven, met een schets van de situatie. As er veel andere protesten zijn, kan het lang duren voordat jouw zaak ter tafel komt. Meestal wordt er een tijd vastgesteld waarop de casus wordt behandeld.
Beide partijen en eventuele getuigen mogen hun woordje doen en na beraad worden de partijen opnieuw de protestkamer in geroepen voor de uitslag.
Bes: “Besef wel dat je met protesteren best veel tijd kwijt bent na het zeilen. Ook al zijn de regels duidelijk, toch is er een groot grijs gebied. Als de ene partij zegt dat ‘uitwijken niet meer kon’ en het andere team zeker weet dat ‘er alle tijd en voldoende ruimte was om een aanvaring te voorkomen’ en er is geen getuige, dan is de uitslag van het protest in twee van de drie gevallen ‘onbeslist’.”
“Natuurlijk moet je wel je grenzen aangeven en een keer protesteren als het uit de hand loopt – stel dat iemand z’n boot er rücksichtslos tussen gooit bij de boei ofzo – maar mijn advies is wel om te zorgen dat je zo veel mogelijk uit de protestkamer blijft. Het levert vaak alleen maar frustratie op voor iedereen. Soms moet het.”
Herpakken
Op Rookie zorgt Nynke dat er weer gefocust wordt op het zeilen in plaats van het mopperen op de concurrentie. “Goed mensen, we hebben ons niet helemaal aan het plan gehouden, zeg maar helemaal niet. We zijn te lang doorgegaan over bakboord in de slechte klap. Nu is de boei bijna bezeild. Ik denk dat we nog wat goed kunnen maken als we hard varen. Snelheid is belangrijker dan hoogte.” De zeilen worden losser gezet en wat boller getrimd. Jan valt een paar graden af, de boot komt meer rechtop te liggen. Rookie heeft vrije wind en het water is vlak. De snelheid neemt inderdaad toe.
Rollend overstag
De rolltack is een manier van overstag gaan waarbij zo min mogelijk snelheid wordt verloren. Je maakt daarbij maximaal gebruik van het gewicht van de bemanning.
Hoewel de rolltack vooral effectief is in zwaardboten, zie je deze beweging in mindere vorm steeds vaker terug op wedstrijdjachten. Een volledige rolltack begint bij het oploeven. Een boot die naar lij helt, heeft vanzelf de neiging tot oploeven. In een zwaardboot kan de bemanning voorover buigen en zo gewicht naar lij brengen.
Als een voltallige crew van een zeiljacht in de reling hangt, is dit lastiger. Laten we het erop houden dat het verstandig is om geen extra gewicht naar buiten te brengen. Bemanning in de kuip kan wel ‘naar binnen komen’. De boot loeft ‘vanzelf’ op.
Vlak voordat de boeg door de wind gaat, wil je al het gewicht terug naar loef brengen, de kant die zojuist de hoge kant was. Zwaardboot-zeilers trekken de boot over zich heen waardoor de zeilen langer vol blijven staan. Jachtzeilers blijven in de reling met hun gewicht maximaal buitenboord. Tijdens het overstag gaan zwiept de mast van boord naar boord. Het schip is door de wind en draait nu door, tot de boot bijna op de nieuwe koers ligt. Beginnende zeilers zouden nu al naar de nieuwe reling kruipen om in ieder geval op tijd aan de nieuwe loefzijde te zijn. Een moderne crew blijft in de lage reling zitten. Pas als de boot flink scheef ligt, komt de crew als een blok omhoog om zo met een pomp het schip weer op snelheid te krijgen.
In de praktijk komt het voor de jachtbemanning neer op de volgende drie stappen:
• klaarmaken voor overstag: zorg dat je snel de reling uit kunt, ga
eventueel al onder de draad door
• drie-twee-een: leun naar binnen tijdens oploeven, ga op je hurken
zitten tijdens het afvallen
• klaarmaken voor de pomp: handen aan de rail op het kajuitdak en
zodra de boot zichzelf wil oprichten, deze beweging versterken; daarna snel naar loef en in nieuwe reling gaan zitten, en maximaal hangen.
Wolken en buien
De zon heeft zich nog niet laten zien deze wedstrijddag. En grijs wolkendek sluit de hemel af. Bij de bovenboei hangt een extra donkere wolk die tijdens het kruisrak nog donkerder is geworden. Als Rookie de wolk nadert, begint de wind wat toe te nemen. Ondertussen moet Jan ook steeds verder afvallen. De strategie om laag en hard te varen is nu niet meer vanzelfsprekend. De zeilen worden strakker gezet en Jan stuurt weer hoog aan de wind. Opnieuw klappert het voorlijk. Jan valt af. “Als we zo varen, kunnen we beter overstag gaan richting de boei,” merkt Nynke op. Het team gaat overstag. Maar over de andere boeg lijkt het wel even slecht! Daarstraks was de boei bezeild, maar nu draait de wind terug en hij draait zelfs verder dan eerst.
Het effect van de donkere wolk is groter dan de bemanning van Rookie had verwacht. Onder zo’n wolk ontstaat een klein lagedrukgebiedje. Lucht wordt aangezogen. Dat geeft twee effecten: langs de randen van de minidepressie neemt de wind toe, terwijl het midden onder de bui minder gaat waaien. Door die luchtstroming draait de wind ook iets. Waar de wind vlagerig wordt, ruimt de wind (meer graden op het kompas). Recht onder het systeem hebben we een licht krimpende wind (minder graden).
Vlas: “De stelregel bij een donkere wolk waar geen regen uit komt, is: ‘over bakboord erin en over stuurboord eruit’. Dan heb je twee keer profijt van de draaiende wind. Ik moet er wel bij zeggen dat meteo vaak erg complex is. Als er wel regen uit een wolk komt, stroomt de lucht juist naar beneden en verspreidt zich als een soort hand over het water. Je hebt ook regenfronten die op warmere dagen alle wind opvreten. Maar bij zo’n situatie als vandaag is de ‘bakboord erin’-regel zeker van toepassing.”
* Strafrondje
Heb je een fout gemaakt, bijvoorbeeld door een boei te raken of een andere boot te hinderen, dan kun je die accepteren en een strafrondje maken. Doe de 360-gradenmanoeuvre zo snel mogelijk. Tijdens het draaien mag je niemand hinderen. Wees er zeker van dat een eventuele protesterende boot of een andere getuige ziet dat je een rondje draait. Een rondje draaien kost je meerdere bootlengtes en je kunt maar zo een paar plaatsen terugvallen in het veld. Het alternatief is diskwalificatie en dan word je sowieso laatste.
Omslagfoto en foto’s: Klaas Wiersma
Tekst: Klaas Wiersma
Alles weten over wedstrijdzeilen, regels en soorten wedstrijden? In de Zeilen wedstrijdgids vertelt Klaas Wiersma je er alles over. Met tips van Annemieke Bes en Erik van Vuuren.
