Starten voor beginners

Het seizoen begint weer. De eerste avondzeilcompetities zullen binnenkort van start gaan. Als je je nu inschrijft, ben je nog op tijd. Nog geen wedstrijdervaring? Geen probleem: deze handleiding behandelt in vijf afleveringen, speciaal voor beginners, de belangrijkste onderdelen van het wedstrijdzeilen. Deze week: de start.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen editie 04/2019
Tekst: Klaas Wiersma

Nee, nee! Niet ertussen! Omhoog-omhoog!” Schipper Jan van Rookie weet niet wat hij meemaakt. Hij ligt niet eens op de startlijn en toch is het een grote chaos om hem heen. Zeilers op de boot voor Rookie blijven maar roepen en zwaaien.
Dan gooit de stuurman het roer om en loeft scherp op. Jan kan een aanvaring maar net voorkomen. Rookie ligt nu op ramkoers met het startschip. “Overstag!” Hals over kop komt de bemanning uit de reling om de zeilen los te gooien. Als het startsein klinkt ligt de boot met klapperende zeilen aan de verkeerde kant van het schip. “Waarom lieten ze ons er niet gewoon tussen?”
Wedstrijdzeiler Gijs Vlas kan die vraag wel beantwoorden. “Dit was een klassieke poging tot een indringstart. Je op het laatste moment tussen de bovenste boot en het schip wurmen. Als het lukt, heb je een mooie start. Maar volgens de regels mag het niet als er geen ruimte is.”

48 uur voor de start – Voorbereiding thuis

E-mail: ‘Hoi allemaal, zaterdag wedstrijd dus iedereen volop focus hè? De start is om 12:00 dus wees op tijd!’ Ook vraagt de schipper of iemand broodjes kan smeren voor op het water.
“Heel goed om vooraf een mail te sturen. Maar het moet wel wat specifieker,” zegt Gijs. “Als de start gepland staat om 12:00 uur, dan wil je een uur eerder al het water op. Je hebt daarvoor ook zeker een uur nodig om de boot in orde te maken. Dus iedereen moet er om 10:00 uur zijn. Dit moet je altijd duidelijk communiceren. Dit doe je trouwens ook als je al jaren samen zeilt. De schipper zou ook alvast wat kunnen schrijven over de taakverdeling aan boord. Op de wedstrijddag zelf moet de schipper in elk geval de wedstrijdreglementen voor deze specifieke wedstrijd downloaden en printen (Notice Of Race) en de Sailing Instructions.
Annemieke: “Begin in de week voorafgaand aan de wedstrijd alvast met het volgen van het weer, zodat je weet wat de wind gaat doen op de wedstrijddag.”

2 uur voor de start – Voorbereiding in de haven

De bemanningsleden van Rookie komen een voor een de haven binnendruppelen. Jan heeft het flink druk met het zeilklaar maken van de boot. Henk belt dat hij te laat komt en omdat uiteindelijk niemand eten heeft ingekocht, krijgt hij de opdracht om dan ook nog maar snel wat krentenbollen te kopen. Als de laatkomer arriveert zijn alle andere boten al het water op.
“Herkenbaar hoor,” zegt Gijs, “maar dit moet snel verbeteren, want zo houdt Jan het niet lang vol.”

Annemieke: “Bij ons is iedereen verantwoordelijk voor een eigen onderdeel op de boot. De trimmers voor het klaarmaken van de schoten, de grootzeiltrimmer voor de latten. Je hoeft het niet per se zelf te doen, maar je moet ervoor zorgen dat het gedaan wordt. Waar het om gaat is dat iedereen in het team verantwoordelijk is voor een stuk van de voorbereiding, zo wordt er niets vergeten of verkeerd klaargemaakt. Beter nog, het gaat efficiënter en dus ben je sneller klaar!” Maak ook een persoon verantwoordelijk voor veiligheidszaken aan boord. Zijn er genoeg zwemvesten mee is vereiste nummer een. Dan is het goed om de vuurpijlen te controleren en de EHBO-doos. Gijs benadrukt het belang van een goed scherp mes dat snel beschikbaar is om in geval van nood een lijn door te kunnen snijden.

1 uur voor de start – Inslingeren

Annemieke: “Het uitvaren van de haven is een heel geschikt moment om met de hele crew in de kuip te gaan zitten en de wedstrijddag voor te bespreken. Iemand houdt een weerpraatje. De baan en de planning van de dag worden doorgenomen. Hoe meer iedereen op de hoogte is, hoe meer rust je aan boord creëert.”
Ook is dit een goed moment om bepaalde manoeuvres door te nemen. Zeker in combinatie met de weersverwachting. Zo is gijpen met een stevige windkracht vijf een heel ander verhaal dan met een lopend windje twee-drie.
Gijs: “Daarna ga je serieus zeilen, zo heeft de bemanning tijd om in te slingeren. Je vaart eerst naar de wedstrijdbaan. Daar ga je een stuk van het kruisrak zeilen om te bekijken of de wind aan een kant van de baan misschien beter is dan aan de andere kant. Je zou bijvoorbeeld elke tien minuten de kompaskoers op kunnen schrijven om te kijken of er een bepaalde lijn zit in de windrichting. Hijs de spinaker en doe wat oefengijpjes, dan weet je zeker dat alle schoten goed zitten. Bij de startlijn maak je een proefstart.”

15 minuten voor de start – Ontspannen

Op vijftien minuten voor de start ga je nog even bij elkaar zitten om te ontspannen en te bespreken wat het verkennen heeft opgeleverd. Wat is opgevallen aan het wedstrijdwater? Is er een deel van het water waar minder wind staat? Dan moeten we daar wegblijven. Staat de wind niet helemaal recht op de wedstrijdbaan? Daar is veel mee te winnen. Kies in dat geval als eerste de gunstige kant van de baan. Je maakt na de start eerst de voordelige klap. Tijdens het starten houd je hier al rekening mee.
Zeilers die naar de wc moeten kunnen nu nog even gaan. Dit is ook het moment om te drinken en iets te eten wat makkelijk verteerbaar is, zoals een banaan. Bes: “Grappig weetje: in Australië is het aan boord eten van een banaan not done. Dat brengt ongeluk, volgens het bijgeloof daar.”
Dit is ook een geschikt moment om nog snel van voorzeil te wisselen, als blijkt dat het gekozen zeil minder geschikt is voor de omstandigheden buiten. Dan volgt het tien minutensein, tijd voor de bemanning om over te gaan op de ‘racemodus’: de wedstrijd gaat nu echt beginnen.

7 minuten voor de start – Startplan

Voordekker Jelle staat op de boeg, zo kan hij naderende boten zien die voor de stuurman achter de zeilen verborgen blijven. Nynke, verantwoordelijk voor de vallen, heeft het tien minutensein geklokt. “Zeven minuten tot de start!” roept ze nu. Rookie’s strategie voor de start is om afstand te houden en als er ergens een gaatje valt, daar in te duiken. Gijs: “Voor een beginnend team is het verstandig om niet meteen in de drukte te starten. Maar dit plan is wel erg vrijblijvend.”
De start is een zeer bepalend onderdeel van de wedstrijd. Wie bij de start een halve bootlengte voorligt, heeft halverwege het kruisrak vaak al een voorsprong van honderd meter. Boten die voorliggen hebben minder last van vuile wind, hoeven niet uit te wijken, hebben minder golven.
Voor een succesvol begin van de wedstrijd zijn twee dingen van belang: waar je start en hoe je start. Al eerder schreven we dat de door Rookie gekozen plaats om te starten niet altijd bereikbaar was. Bovendien werd het team boven het startschip geloefd. De start kan dus eigenlijk als mislukt worden beschouwd.

Waar starten?

Er zijn meerdere redenen om een bepaalde kant van de lijn te kiezen. De belangrijkste komt voort uit de verkenning van het kruisrak in het uur voor de start. Annemieke: “In de verkenning heb je gezien welke kant van het kruisrak voordelig is, bijvoorbeeld omdat de baan scheef ligt ten opzichte van de wind. Je wilt zo starten dat je daar direct naartoe kunt.” Ook stroom of een plaatselijke windstilte moet je meenemen in het bepalen van je strategie.
Soms komt het voor dat de baan er perfect in ligt, maar dat de startlijn scheef ligt. Dan ligt een kant van de lijn dichter bij de bovenboei dan de andere kant. Meestal wordt de startlijn zo uitgezet dat het voordeliger is om aan de kant van het schip te starten. Zo ziet het wedstrijdcomité goed wanneer er boten te vroeg zijn en voorkom je dat de hele vloot met halve wind op de startboei af dendert met grote kans op chaos.
Als de wind veel draait, is een lijstart bij de pin-end, de boei, voordeliger. Het loont dus om voor de start te controleren of de startlijn recht ligt. Dat doe als volgt: ga in het midden van de startlijn liggen, met de
boeg recht in de wind en peil over beide boorden waar de boeien liggen. Of maak een windpeiling vlak naast een boei. Ligt de lijn scheef, start dan bij de boei die het dichtst bij de bovenboei ligt.
Wat nu te doen als de lijn scheef ligt, maar dat de voordelige kant van de lijn aan de nadelige kant van het kruisrak ligt? Kies dan voor het gunstige kruisrak. De winst van een scheve startlijn is hooguit enkele bootlengtes, maar als jij na de start een lange verliesklap moet maken, kost dat veel meer.

In het schot?

Nu je de gunstigste plek op de lijn hebt bepaald, wordt de volgende uitdaging om op die plek een goede start te maken. Gijs weet wel hoe die eruit ziet: “Bij de ideale start ga je op het startschot, met snelheid, met vrije wind en vrije ruimte de lijn over.” Met de term ‘ideale start’ geeft Gijs al aan dat voldoen aan al deze eisen niet vanzelfsprekend is.
Om met snelheid over de lijn te gaan moet de boot ruim voor de start vaart maken. Gijs: “Liever iets te hard gaan en moeten remmen, dan de lijn niet op tijd halen.” Remmen doe je door de zeilen los te gooien, heftig te slingeren of – in het ergste geval – een bemanningslid vragen de giek tegen de wind in te duwen. Het vinden van vrije wind en vrije ruimte is lastiger. Er zijn ongetwijfeld meer boten die hebben gezien welke kant gunstig is. Grote kans dat het daar dus erg druk wordt. En in die drukte is het heel moeilijk om toch goed weg te komen.

Meestal zijn er maar twee of drie boten die het lukt om in het drukke gedeelte een goede start te maken. Ze dwingen hun plek af door bijvoorbeeld lang op een positie stil te liggen. Ze positioneren zich zo dat er onder hen een stukje vrij water ontstaat. Door op het juiste moment vaart te maken duiken ze in het zelf gecreëerde gat.

De andere starters beginnen de race weliswaar op de beste plek, maar kunnen geen snelheid maken. Er is geen ruimte om af te vallen en andere boten houden de wind tegen. Bij de drukke gebieden op de lijn ontstaat er vaak een tweede rij starters achter de boten die met hun neus tegen de lijn aan liggen. Vaak eindigen minder ervaren teams op deze tweede rij. Daarom is het veel kansrijker om niet de drukte in te gaan, maar te zoeken naar vrije ruimte. Meestal is er onder de grote groep voldoende ruimte voor een start met vrije ruimte en vrije wind.

Plan B

Bedenk bij het maken van het startplan ook een plan B, voor het geval je eerste strategie niet werkt. Stel bijvoorbeeld dat de hoge kant van de lijn ontzettend gunstig is, maar ook erg druk. Je zou er dan voor kunnen kiezen om iets lager en iets later te starten om vervolgens meteen overstag te gaan.
Soms is starten bij de boei voordeliger dan bij het schip. Dat heet een lijstart. Iedereen wil dan de onderste boot in het veld zijn. Boten die te snel op de startlijn afvaren, komen in de problemen en schieten voorbij de startboei. Wat ook kan is dat – terwijl de rechterkant van het kruisrak voordelig is – de lijn zo scheef ligt dat een lijstart over stuurboord veel oplevert. Heel soms lukt het een boot om over stuurboord voor het hele veld langs te kruisen. Een glorieus moment.

Te vroeg

De start van onze voorbeeldboot Rookie mislukte, doordat het team boven het startschip werd geloefd. Maar de zeilers hebben geluk, want na het startschot volgt direct nog een signaal: de rest heeft een valse start gemaakt. Algemene terugroep. De tweede start gaat een stuk beter, Rookie gaat zelfs met snelheid over de lijn.

Terugroep

Zolang het startcomité kan zien welke boten te vroeg zijn, gaat de wedstrijd door en krijgen de betreffende boten een individueel terugroepsein: de terugroepvlag gaat omhoog en blijft hangen tot alle overtreders opnieuw zijn gestart. Meestal worden de zeilnummers van de boten die te vroeg zijn omgeroepen via de marifoon. Wie doorvaart zal onderaan de uitslagenlijst belanden met een OCS (On Course Side). Voor een herstart moet de boot weer helemaal over de lijn zijn geweest. Soms gaat een start helemaal mis. Dan jutten de zeilers elkaar bijvoorbeeld zó op dat het hele veld in het schot al ruim over de startlijn is. In dat geval wordt er een algemene terugroep gegeven en moet de start opnieuw. Nu kan het comité de buitenom-regel in werking stellen: wie in de laatste minuut voor de start over de lijn gaat, mag zich niet terug laten zakken, maar moet buiten de startboeien om gaan alvorens opnieuw te starten.
Dendert de hele vloot weer over de lijn dan kan het comité de zwarte vlag hijsen. Wie nu te vroeg is, krijgt meteen een diskwalificatie aan zijn broek.

Omslagfoto en foto’s: Klaas Wiersma
Tekst: Klaas Wiersma

Wil je zelf ook eens een wedstrijd zeilen? De inschrijving van de YSY Ronde om Noord-Holland is open! Liever eerst een laagdrempeliger evenement proberen? Schrijf je dan in v0or de Zeilen Markerwaddenrally. Let wel, bij de Markerwaddenrally is slechts plek voor 50 boten. Is het maximum bereikt, dan kun je je nog wel inschrijven, maar word je op de reservelijst geplaatst. Je bent dan niet gegarandeerd van een startplek, maar de organisatie neemt contact met je op als er een boot uitvalt.

Heb jij nog tips voor beginnende wedstrijdzeilers? Laat het ons weten in de comments!