Zeemanschap: denk aleer gij doet….

In 1912 zonk Titanic. Omdat bij deze ramp veel ‘Groten der aarde’ verdronken – bij voorgaande scheepsrampen hadden slechts ‘gewone zeevarenden’ het leven gelaten – ging er een schok door de wereld. Toen eigenlijk pas kwam het denken over veiligheid op zee op gang, uitmondend in een internationaal verdrag: SOLAS.

Tekst en beeld: Anje Valk

De voorschriften onder SOLAS (Safety Of Life At Sea) hebben betrekking op constructie, uitrusting en veiligheidsprocedures van zeeschepen en zijn niet zo relevant voor jachten. Maar jachten kunnen met de inzichten uiteraard wel hun voordeel doen.

Kort en praktisch
Een bekend onderdeel is SOLAS V, dat voor elk schip een goede reisvoorbereiding verplicht stelt. Elk schip wil zeggen: ook jachten. Plezierjachten zijn niet aan veel regelgeving gebonden, maar op dit voorschrift kun je met je jacht wel degelijk worden aangesproken. Bijvoorbeeld als je bij een ongeval of een noodsituatie betrokken raakt waar autoriteiten zich mee gaan bemoeien. Maar nog afgezien daarvan is een goede reisvoorbereiding natuurlijk een kwestie van zeemanschap.
De vorm waarin de reisvoorbereiding plaats moet vinden is niet vastgelegd, wel de aandachtspunten die er minimaal bij aan de orde moeten komen. Deze zijn: schip en bemanning, weer en getij, de navigatie, een uitwijkplan en informatie van contactpersonen aan de wal.
Het lijkt veelomvattend, maar het kan allemaal heel kort en praktisch. Maak het onderdeel van je vaste routine.

Standaardisatie
Voor de aandachtspunten ‘schip en bemanning’ is het gebruik van een checklijst op een gelamineerd kaartje handig. Dat leidt tot standaardisatie: je ziet niets over het hoofd en – belangrijk – je kunt er je bemanning in betrekken, omdat het systeem overdraagbaar is. Een voorbeeld van een checklijst zie je in het kader. Pas het aan op je eigen praktijk en gebruik het ook.

Weerberichtenboek

Weersinformatie
Leg weersinformatie altijd schriftelijk vast. Een gesproken weerbericht kun je niet accuraat onthouden en hiaten in het geheugen worden algauw opgevuld met wishful thinking. Daarvoor heb ik zelf een apart weerberichtenboek: een mooi ingebonden schrift met een gemarmerd hard kaft, een plezier om ter hand te nemen. Houd daarin ook onderweg de weerberichten bij.
Zoek getijgegevens voor vertrek op en noteer ze in het journaal, zodat je ze onderweg niet meer apart hoeft op te zoeken.

Navigatiegegevens
Ontwikkel een standaard manier waarop je navigatiegegevens (kaartnummers, waypointcoördinaten, paginanummers in de almanak) en getijgegevens noteert en reserveer er een vaste plek voor op de journaalpagina’s.

Logboek

Zet de waypoints van je route niet alleen in de plotter, maar ook met passer en potlood in de papieren kaart en maak bovendien een lijstje van waypoints (coördinaten) in je journaal. Als je onderweg een keertje mocht gaan twijfelen aan de juistheid van een ingevoerd waypoint in de plotter en/of de kaart, kun je het zo altijd nog even controleren aan de hand van de coördinaten.

Getijden
Noteer voor vertrek in je journaal de tijdstippen van hoog- en laagwater, zowel die rond de tijd van vertrek als rond de tijd van aankomst op je bestemming. Bepaal aan de hand van de getijgegevens (en desgewenst de daglichturen) rond welke tijd je graag wilt aankomen. Reken dan terug naar het tijdstip waarop je moet vertrekken, op basis van een realistisch ingeschatte kruissnelheid. Maak die inschatting aan de hand van de eerder ingewonnen weersinformatie.

Uitwijkbestemmingen
Denk na over hoe je de reis zou kunnen onderbreken in geval van pech of verslechterende omstandigheden. Verzamel voor de uitwijkbestemming(en) dezelfde gegevens als over de voorgenomen bestemming: kaart, waypoint, pagina in de almanak, getijgegevens.
Vertrek pas als alles goed voelt. Bel of tekst je contactpersoon als je vertrekt én als je aankomt. Bedenk altijd: je zeilt voor je plezier. Niets hoeft, alles mag.

Maar denk aleer gij doet… en al doende, denk dan nog!

Voorbeeld checklijst

• Zijn er nog onopgeloste probleempjes van vorige tochten?
• Is er brandstof en drinkwater getankt, zijn de accu’s geladen, de gasfles(sen) vol, motorolie en koelvloeistof aan boord?
• Zijn er reserveonderdelen en is er basisgereedschap voor de motor en liggen die voor het grijpen? Denk aan filters, V-snaar, impeller, passende sleutels.
• Staan de juiste afsluiters dicht, respectievelijk open (koelwaterinlaat)?
• Zijn de looplijnen en de bulletalies opgetuigd?
• Is er speciale uitrusting nodig (stormzeilen, lange lijnen, extra ankergerei, ankergewicht, fenderplanken, bijbootje) en is die aan boord?
• Zijn de EHBO-doos en de boordapotheek compleet? Zeeziektepillen?
• Zijn de scheepspapieren compleet en aan boord: eigendoms- en verzekeringspapieren, ICC en VHF-certificaat, Btw-verklaring?
• Is de veiligheidscheck gedaan?
  • Zijn de vuurpijlen en brandblussers up to date?
  • Idem reddingvlot?
  • Is er een man-overboorduitrusting (minstens een reddingboei met joon en licht), en is die direct te werpen (vaak zit een en ander vastgebonden)?
  • Is het reddingvlot vrij? (Soms zit er een hangslot op tegen diefstal.)
  • Is er een grab bag nodig en wat moet er in?
  • Is er voor elk bemanningslid een reddingvest en harnas met lijflijn?
  • Is er een duidelijke, voor iedereen leesbare noodroutine?
• In geval van opstappers: zijn die voldoende wegwijs gemaakt?
• Is de voedselvoorraad genoeg voor alle maaltijden en kleine happen tussendoor, ook voor als de reis langer gaat duren? Ook beschuit, crackers, biscuitjes voor de zeeziektegevoelige medemens? Is er een stuwlijst, zodat de spullen ook te vinden zijn?
• Zijn er genoeg zeevaste slaapplaatsen?
• Heeft elk bemanningslid geschikte zeilkleding en warme kleding bij zich?
• Zijn er mensen zeeziektegevoelig? Zorg dat zij op tijd pillen innemen.

Dit artikel stond eerder in Zeilen 2/2013