Euforie in een tochtgat

Stilte, rust en niets dan leegte. Maar ook: continu op scherp staan. Je eerste meerdaagse oversteek vergeet je nooit meer. Een mooie bestemming is de Deense zeearm Limfjord. Met het Boordboek Buitengaats Zeemanschap in de hand maken we de oversteek. Wat kom je tegen bij deze overtocht naar het noorden?

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen editie 07/2019
Tekst: Floortje Gunst

Aan de voorbereidingen zal het niet liggen. Nog één keer loop je de verstaging, mast en motor na. Op de kaartentafel liggen alle benodigde kaarten, vaarwijzers en de Reeds Nautical Almanac klaar.
De weersverwachting is goed. De luchtdruk loopt op en het belooft stabiel te blijven. In je hoofd heb je de oversteek al tientallen malen gemaakt. Nu is het tijd om dan eindelijk koers te zetten naar de beoogde bestemming: de Deense zeearm de Limfjord.
Dat is een van de tochten die Dick Huges beschrijft in zijn Boordboek Buitengaats Zeemanschap – veilig zeilen op de Noordzee. Startpunt van deze meerdaagse oversteek zijn de Nederlandse Waddeneilanden. Vanaf de Vlielandton is het 240 mijl zeilen naar de vissersplaats Thyborøn, toegangspoort tot de Limfjord. Dat is ongeveer, afhankelijk van je boot en het weer, twee dagen varen. De nachten op zee worden korter naarmate je het Noorden verder nadert. Maar toch. Koudwatervrees is geen zeezeiler – hoe ervaren ook – vreemd.

© YDE BOUMA

Denderende containerschepen

Als je vanaf de Waddeneilanden richting het Noorden zeilt, stuit je al snel op de grote scheepvaart. Ongeveer 10 mijl ten noorden van de Wadden loopt namelijk het verkeersscheidingsstelsel (VSS) Terschelling-Duitse Bocht. Je steekt deze koopvaardijsnelweg haaks over en met de motor bij. Nog geen dag van huis en je merkt al dat goede communicatie aan boord en vertrouwen in elkaar cruciaal zijn. Aanwijzingen van de navigator moeten helder zijn. Als je in de buurt komt van de denderende containerschepen, voel je hoe nietig je bent. Eenmaal het VSS over kun je weer rustig ademhalen. Je kruist ook een Deep Water Route (DWR); dat zijn speciale verkeersbanen voor diepstekende schepen.
Vlak voordat je de Nederlandse Wadden definitief achter je laat, vaar je langs windmolenpark Gemini, ongeveer 45 mijl uit de kust. In de verte kun je de ronddraaiende wieken van de molens zien. Je mag hier als plezierjacht niet doorheen varen. Aan stuurboordzijde ten noordwesten van het Duitse Waddeneiland Borkum ligt nog
een windmolenpark: het Borkum Riffgrund II. Als je deze obstakels bent gepasseerd, wordt het rustig om je heen. Waar je ook kijkt, er is geen kustlijn meer te zien. De boeg snijdt door de golven heen. Een machtig gevoel.

© Ben Rutte

Geoliede machine

Bij vertrek uit de thuishaven zijn de wachten verdeeld.
Het is altijd wennen, maar al gauw zeil je als een goed geoliede machine en kom je in een ritme terecht. Vier uur op, vier uur af, of welk ritme je dan ook prettig vindt. Slapen gaat de eerste nacht meestal niet vanzelf. De romp fungeert als een klankkast en je schrikt regelmatig wakker, bang dat de mast in tweeën is gebroken. Al gauw wen je aan de geluiden. In de nacht lijkt de tijd stil te staan. Uren achtereen steven je op een donker gat af.
Een oversteek maken is continu op scherp staan. Nog één keer de positie nakijken en narekenen of de koers die je vaart de juiste is. Om de zes uur klinkt het krakende weerbericht via de korte golf. Je blijft turen naar de lucht. Komen er donkere wolken aanwaaien, dan hoop je maar dat dit geen voorbode is voor storm.
Maar ondanks deze continue staat van alertheid, ervaar je een enorme rust. Je hebt al urenlang geen bereik meer op je telefoon. Andere prikkels van buitenaf zijn er niet. Waar je ook kijkt, is leegte. Het leven speelt zich af op een oppervlak van slechts enkele vierkante meters.
Dat geeft een immens gevoel van vrijheid. Het leven aan boord is overzichtelijk. Je leeft met elkaar in een eigen ritme. Zelden ben je zo lang achtereen geconcentreerd bezig, met zo weinig slaap. En gek genoeg is dat heel ontspannen.

Aanpassingsvermogen

En dan is er weer land in zicht. In de verte doemen de schoorstenen van de chemische fabriek van Thyborøn op. Niet echt idyllisch, toch ben je als een kind zo blij. Vraag is nu of de haven van Thyborøn goed binnen te lopen is. Met een harde westelijke tot noordwestelijke wind kan er een verraderlijke brekende zee in de haveningang staan. Mocht dit het geval zijn, dan is plan B – doorvaren bovenlangs Denemarken naar Hirtshals of verder naar Skagen in de lij van Jutland – wellicht verstandiger. Afwijken van het oorspronkelijke plan vraagt aanpassingsvermogen. Het is erg moeilijk en vergt veel zeemanschap om, met het eindpunt al in zicht, te moeten besluiten door te varen.

Euforisch

Zijn de omstandigheden gunstig, dan vaar je langs de rood-witte aanloopton die 2 mijl voor de kust ligt, met een koers van 82 graden recht de haveningang van Thyborøn in. Je rondt de kop van de Harbor Tange, waarop de vissersstad ligt, en vaart in zuidelijke richting het Thyborønkanaal in. De beschutte Nordre Inderhavn is het eindpunt van deze overtocht, het begin van je verblijf in de Limfjord.
Ook al is de bestemming van je overtocht ‘slechts’ een tochtgat als Thyborøn, het gevoel van euforie dat over je komt als je eenmaal binnen bent, laat zich lastig omschrijven. Na de dagen van opperste staat van paraatheid kun je nu eindelijk ontspannen. Alles is goed gegaan, je hebt veel geleerd én een prestatie neergezet waar je trots op mag zijn. Dit avontuur smaakt naar meer.

Voorbereiding 

Misschien is dit je eerste langere tocht na de winter. Loop dan ook de mast en verstaging nauwkeurig na, maak eventueel een derde rif in het grootzeil en laat je reddingsvlot keuren. Heb je geen reddingsvlot, dan is dit een goed moment om er een te kopen of te huren. Zorg verder voor reservemateriaal, zoals een reservehelmstok en een setje zeilnaalden en draad voor reparatie van scheuren. Voor de Noordzee is een elektrische stuurautomaat voldoende. Loop de motor na en zorg dat de gasinstallatie op orde is en de drinkwatertank schoon.

© Rob Bonte/Willem Plet

Hindernissen

Windmolenpark Gemini, dat boven de Waddeneilanden ligt, is het grootste offshore windpark van Europa. Het is geopend sinds 2017. Op twee velden in zee staan 150 reusachtige windmolens. Dit windmolen- park is verboden gebied voor de pleziervaart. Sinds vorig jaar mag je wel door een aantal andere Nederlandse windparken heen varen, waaronder Offshore Windpark Egmond aan Zee (OWEZ), Prinses Amalia Windpark (PAPW) en Luchterduinen (LUD), mits dat overdag is en bij goed zicht en je zeiljacht kleiner is dan 24 meter.
Vereist wordt bovendien dat je AIS en marifoon hebt bijstaan en minimaal 50 meter afstand houdt van de turbines en 500 meter van het transformatorstation. Heb je geen AIS, dan zit er niets anders op dan om een windpark heen te varen.
Er staan ook nog circa 1400 olie- en gasboorplatformen verspreid over de Noordzee. Je moet een minimale afstand van 500 meter houden tot deze platforms. Hun ‘navigatielicht’ is kort-kort-lang.

© René Vleut

Helgoland

Mocht je op weg naar de Limfjord toch een tussenstop willen maken, dan kan dat op Helgoland. Dit eiland ligt centraal in de binnenste Duitse Bocht. Het is dankzij haar 60 meter hoge, roestkleurige rotsen al van ver af zichtbaar. Helgoland bestaat uit twee eilanden, Helgoland zelf en het zandeiland Düne, en telt meerdere havens. Het eiland wordt omringd door een ondiepte, de Helgoländer Felssockel. Ondanks dat de Engelsen na de oorlog geprobeerd hebben het hele eiland op te blazen, is Helgoland een van de laatste belastingvrije gebieden van Europa. Leuke bijkomstigheid: je kunt hier voordelig scheepsproviand aan boord brengen.

Communicatie

Als je op de Noordzee vaart, moet je een marifoon (VHF) aan boord hebben. Het bereik is circa 20 mijl. Voor een zeemarifoon heb je, behalve een Basiscertificaat, het Marcom-B-certificaat nodig. Een noodbericht kun je voorprogrammeren en verzenden met DSC-techniek. Je hoeft dan alleen maar de rode DSC-knop in te drukken. Het kan geen kwaad om voor vertrek de handleiding erbij te nemen en je kennis weer even op te frissen.
Weerberichten kun je buiten marifoon- en mobiele-  telefoonbereik niet meer ontvangen. De BBC Shipping Forecast is dan een alternatief, via kortegolfradio op 198 kHz zes keer per etmaal (om 00.48, 05.20, 12.01, 17.54 UTC).

© Ben Rutte

Navigatie

Slimme apparatuur doet tegenwoordig al het rekenwerk voor je. Het enige waarvoor je moet zorgen, is dat je zelf geen fouten maakt in het aflezen en de bediening van de apparatuur. Een back-up, zoals een reserve-gps en kennis van de klassieke navigatie, is zeker geen overbodige luxe. Je kunt onderweg je gegist-bestekpositie bijhouden met kompas en log. Dat werkt altijd. Met een cursus Theoretische Kustnavigatie (TKN) kun je eventueel je kennis opfrissen.

© Yde Bouma

Limfjord

Vanaf Thyborøn vaar je de Limfjord op. Deze 90 mijl lange zeearm verbindt de Noordzee met het Kattegat. Het is een natuurgebied met uitgestrekte schiereilanden en verlaten baaien. De naam heeft het fjord te danken aan de klippen van keileem (lim) die langs de oevers liggen.
In de binnenzee liggen een aantal eilanden waarvan Thyland en Mors de bekendste zijn. Er zijn veel ondieptes in de Limfjord. In het westelijk deel van het fjord is het water wel diep genoeg
om langere stukken te zeilen. Ondanks de open verbinding met de Noordzee is er nauwelijks getijdenwerking, behalve in het Thyborønkanaal. Op 12 mijl varen vanaf Thyborøn ligt Lemvig, een gezellig stadje met veel voorzieningen. Ook de moeite waard is Fur, ooit uitgeroepen tot het mooiste eiland van Denemarken dankzij de spectaculaire kliffen. Aalborg is een middelgrote industriële stad aan de zuidelijke oever van Limfjord. Denen beschouwen dit als de hoofdstad
van het noorden. Er zijn meerdere havens en de stad is geschikt voor een bemanningswissel vanwege de ligging aan een grote snelweg van noord naar zuid door Jutland.
Als je nog een stuk verder doorvaart door een groot meerachtig gebied kom je aan in Hals, de stad die aan de oostelijke ingang van de Limfjord ligt. Hier eindigt de ontdekkingstocht die je over de Limfjord voert.

© Paul Fox – Wikimedia

Mist

Vooral in het voorjaar, maar ook in de zomer kan nog wel eens mist ontstaan op de Noordzee. Hoe noordelijker, hoe meer kans op mist. Het kan best angstig zijn om in grijze nattigheid te varen zonder zicht en met andere scheepvaart in de buurt. Windparken en boorplatforms staan in de zeekaart aangegeven. Die kun je dan ook met gps-positie ontwijken. Het grootste gevaar in het geval van mist is een aanvaring met andere zeiljachten, vissers of met beroepsvaart. Je doet er daarom goed aan te zorgen dat je jezelf en je omgeving in beeld kunt brengen.

Terug naar huis

Vanaf Hals vaar je het Kattegat op. Je zeilt in zuidelijke richting via de Oostzee naar het Kielerkanaal. Dat loopt van Holtenau bij Kiel tot Brunsbüttel aan de Elbe en is bijna 100 kilometer lang. De doorreis door het Kielerkanaal is een leuke afwisseling met de zeereis. Je mag er zeilen als je de motor hebt bijstaan. Vanaf Brunsbüttel is het nog circa 170 mijl varen naar Vlieland.

Omslagfoto: © Rob Bonte/Willem Plet
Tekst: Floortje Gunst