Mastbeslag monteren

De aankomende weken delen we winterklussen met je. In Zeilen 02/2021 maakten we een verhaal over 5 verbeteringen voor je boot. Deze week kun je deel IV lezen: Mastbeslag monteren.

Lees hier deel I: Teakdek demonteren
En deel II: Beter bekabelen
En deel III: Polyesterreparatie

Lieren, valstoppers, kikkers of blokken aan de mast kunnen het zeilplezier flink vergroten. Hoe zet je die er netjes op?

Bij houten masten is het monteren van kikkers, valstoppers of fundaties voor lieren vrij eenvoudig: je schroeft het
beslag er gewoon op vast. Of het nu gaat om beslag of fundaties van aluminium, roest­ vrij staal, tufnol, koolstofvezel of hout: het kan zonder beschermende of corrosie­ werende tussenlaag worden gemonteerd. Een combinatie van lijmen en schroeven zorgt voor langdurige stevigheid.
Maar op de meeste zeiljachten is de mast van aluminium, of, op sportieve jachten steeds vaker, van koolstofvezel. Bij beide materialen (respectievelijk een metaal­ legering en een composiet van koolstof­ vezels en epoxy) ontstaat corrosie als je er zonder beschermende tussenlaag andere metalen op bevestigt.

Anodiseren

Aluminium heeft zich ontwikkeld. Masten van aluminium kwamen in de jaren zestig in zwang. Oudere masten hebben vaak een grotere wanddikte, waardoor ze stijver zijn.
Modernere masten zijn lichter. Minder materiaal betekent dat corrosie sneller gevolgen zal hebben. Bescherming is dus des te belangrijker.
In aanraking met zuurstof gaat aluminium snel corroderen. Het vormt dan een dof laagje dat het oppervlak iets beschermt, maar ook langzaam verder corrodeert. Om het materiaal duurzaam te beschermen moet aluminium gecoat of geanodiseerd worden. Voor het goed coaten is een vrij agressieve primer (grondlaag) nodig om de verf te laten hechten. Die primer is door milieuvoorschriften niet meer toegestaan. Daarom wordt aluminium meestal geanodiseerd, waarbij een beschermlaag in een bad onder stroom op het metaal wordt aangebracht. Mastenbouwers anodiseren de legeringen ook als hechtlaag voor een coating – zo zijn de agressieve primers niet nodig.
In de jaren zestig en zeventig was goud­ kleurig anodiseren in zwang; zo leek de mast nog een beetje van hout. Later werden zwart geanodiseerde masten veel gebruikt en zilverkleurige. Sparcraft, de fabrikant van mastprofielen, heeft een anodisatiebad van 19,70 meter lang; in het Limburgse Neer is een bedrijf dat profielen kan anodiseren tot 21,80 meter lang. Alle masten die langer zijn, bestaan uit meerdere delen.

Nylon

Ondanks beschermlagen zal de aluminium legering corroderen als ander metaal zoals roestvrij staal erop wordt bevestigd. Een isolatielaag is daarom altijd nodig. Meestal wordt hiervoor isolerende pasta zoals Lanocote, Tefgel of Duralac gebruikt. Soms wordt kunststof gebruikt, zoals nylon.

Nagels of bouten

Het aanbrengen van beslag kan op allerlei manieren. De makkelijkste en meest gebruikte manier is met popnagels (ook bekend als blindklinknagels).
Tussen rvs kikkers en de mast komt een isolerende pasta of een passtuk van nylon, waar de popnagels doorheen gaan. Het is belangrijk dat het materiaal van de pop­ nagel niet het aluminium aantast: daarom moeten Monel popnagels worden gebruikt. Monel is ook een metaallegering, met nikkel en koper als belangrijkste bestand­ delen. Deze legering reageert niet met rvs of aluminium. Een rvs popnagel zal corrosie veroorzaken, terwijl een aluminium nagel vaak niet sterk genoeg is – bovendien corrodeert die dan weer in het deel dat door het rvs voert.

Een goed alternatief is het gebruik van bouten. Dan kun je het beslag indien nodig losmaken voor vervanging of reparatie. Voor dunwandige masten heb je een blind­ klinkmoer nodig: een busje dat in de wand van het mastprofiel wordt geklonken. In het busje van aluminium is een draad getapt, waar je een rvs bout in draait.

Let op!
Houdt rekening met de plaats van het te bevestigen beslag. Te veel gaten op dezelfde plaats, op dezelfde hoogte of op dezelfde verticale lijn verzwakken de mast aanzienlijk. Rondom hoog belaste delen als het lummelbeslag moet daarom minimaal worden geboord in het mastprofiel.

Een pasta isoleert de rvs bout van het aluminium van de blindklinkmoer. Bij grotere masten, met een dikkere wand van het profiel, kan een draad in de mast zelf worden getapt. Ook hier zorgen pasta’s voor de isolatie tussen mast en bout. Loctite lijmt de bout eveneens vast. Mocht je deze later nog een keer willen losmaken, dan helpt het om de Loctite te verhitten, zodat deze smelt. Gebruik deze pasta op plekken waar de bouten dreigen los te rammelen, zoals voor het lummelbeslag. Vanaf welke wanddikte van de mast een schroefdraad kan worden getapt, hangt af van de diameter van de bout; een wanddikte van 4 millimeter bevat meer windingen in de draad bij een M4­boutje dan bij een M10­bout. Hoe meer windingen, hoe beter een bout zich vastgrijpt en blijft zitten.

Liervoet

Lieren op de mast hebben een fundatie nodig. Het profiel van de mast loopt rond en de voet van de lier is vlak. Een ronde liervoet of winchpad is het mooist, maar  wel prijzig. Zo’n liervoet wordt uit massief aluminium gefreesd en kost al gauw zo’n 300 euro per stuk. Goedkoper is een vlakke plaat die aan de uiteinden zo gebogen is dat de strips aan de uiteinden mooi tegen de mast passen.

Koolstof eet metaal

Plaats je een beslag op een koolstof mast, dan is het belangrijk het metaal te isoleren van de mast. De corrosie ontstaat hier niet in het materiaal van de mast; aluminium en rvs vertonen galvanische corrosie als ze zonder tussenlaag op koolstof vast worden gemaakt. Om koolstof te isoleren van metalen die erop worden bevestigd, is Tefgel de juiste pasta.

Galvanische corrosie
Galvanische corrosie ontstaat door potentiaal- verschil tussen verschillende metalen: het verschijnsel waarbij een minder edel metaal versneld corrodeert als het in contact staat met een edeler metaal. Dit zie je als roest op ijzer, of er ontstaan putten in het oppervlak zoals op zinkanodes. Aluminium slaat in eerste instantie wit uit en wordt later poeder. Helemaal bovenaan de galvanische reeks staat grafeen, gevolgd door koolstof. Goud is het meest edele metaal, gevolgd door platina en zilver, met koper als halfedel metaal. Dan komt ferro (ijzer) ergens in het midden. Aluminium, ook in legering met magnesium, is minder edel dan de legering rvs (ferro, koper en nikkel).

Aluminium legeringen
Aluminium is een scheikundig element, gewonnen uit de grondstof bauxiet. Voor gebruik in jachtbouw en masten wordt een legering gebruikt, waarin het onedele metaal aluminium het belangrijkste bestanddeel is. De legeringen zijn in industriële standaarden ingedeeld, afhankelijk van de samenstelling. Voor masten worden de aluminium legeringen 6005, 6061 of 6063 gebruikt.
Alu 6005 bestaat voor 98,7 procent uit aluminium, 0,8 procent silicium en 0,5 procent magnesium. Deze legering geldt universeel voor profielen als ladders en dragers van kasten en stellingen.
Alu 6061 bevat 97,9 procent aluminium, 0,6 procent silicium, 1 procent magnesium, 0,25 procent koper en 0,2 procent chroom. Het is een vrij universeel toepasbare legering, die ook wordt gebruikt in de vliegtuigbouw.
Alu 6063 wordt specifiek toegepast in jachtbouw omdat het beter tegen zout water bestand is. Het bestaat uit 98,9 procent aluminium, 0,4 procent silicium en 0,7 procent magnesium. De variant 6063A is ook nog goed te lassen. Hier is het bestanddeel aluminium 98,7 procent en wordt nog 0,2 procent ijzer (ferro) toegevoegd.

Omslagfoto en foto’s: © Neutmast/Tuned Rigs & Ropes
Tekst: Hans Buitelaar