Beter bekabelen

De aankomende weken gaan we winterklussen met je delen. In Zeilen 02/2021 maakten we een verhaal over 5 verbeteringen voor je boot. Deze week kun je deel II lezen: Beter bekabelen.

Lees hier deel I: Teakdek demonteren

Spaghetti is de beste omschrijving voor de verouderde bende in het accucompartiment. Daar moet hoognodig wat aan gebeuren, voordat er een draadje lostrilt op de golven en je de motor niet meer kunt starten. Zo leg je een goede kabelverbinding.

In tegenstelling tot een elektrische instal­ latie thuis gebruik je voor de bekabeling op een boot geen massief draad (ook wel
vinyldraad (VD) of installatiedraad).
Een boot beweegt immers zoveel, dat een massief koperen draad al snel zou kunnen breken door vermoeiing van het materiaal door trillingen. Daarom gebruik je een flexibele kabel, bestaande uit meerdere dunne koperdraadjes.
Daarnaast verkeert een zeilboot meestal in een agressieve omgeving: zout water. Koper geleidt prima, maar het corrosie­ product koperoxide niet zo goed. Daardoor neemt de weerstand in de kabel toe, met als gevolg dat de door de gebruiker gevraagde stroom niet meer door de kabel ‘past’, de kabel warm wordt en er in het slechtste scenario brand ontstaat.

Voorkom corrosie

Een van de manieren om corrosie te verminderen is het gebruik van volledig vertinde kabels. Die zijn ideaal op plekken waar kabels te lijden hebben onder zout en vocht, zoals in bakskisten, bilge of mast. Nadeel is wel dat een vertinde kabel veel duurder en moelijker verkrijgbaar is dan een normale koperen flexibele kabel. Alternatief is dat je de eindverbinding aan de kabel waterdicht uitvoert, zodat er geen vocht in de kabel kan komen.

Assortiments- dozen zijn praktisch en relatief goedkoop. Met de klok mee: multimeter, kabelschoenen, lasklemmen, adereindhulzen, krimptang, 12V- spanningszoeker. Niet op de foto: krimptang voor adereindhulzen en striptang.

Weg met de kroonsteen

Veel standaardoplossingen die we kennen voor massief draad, zoals kroonsteentjes, zijn niet geschikt voor een flexibele kabel: met de schroef van een klassiek kroon­ steentje draai je de dunne draden in zo’n flexibele kabel gemakkelijk kapot. Tref je een kroonsteentje met twee bekken, dan is dat iets beter voor de kabel, maar daarmee is het risico op corrosie niet verdwenen. Geschikte eindverbindingen die wel voldoen, zijn: kabelschoenen, adereind­ hulzen en klemmen.
Veelvuldig toegepaste klemmen zijn de zogeheten rijgklemmen, die je op een (gestandaardiseerde) DIN­rail ‘rijgt’. Dit soort klemmen zijn bijvoorbeeld erg handig om achter het schakelpaneel veel kabels overzichtelijk door te verbinden. Je kunt het zo gek niet bedenken of er bestaat wel een rijgklem voor. Op deze manier kun je dus een systeem prachtig op maat maken. Houd er bij eventuele systeemuitbreiding wel rekening mee dat rijgklemmen van merk A niet per definitie passen op merk B.

Achterzijde schakelpaneel Varianta 37, doorverbonden met een DIN-rail met rijgklemmen. © Rob Bonte

Lasklemmen

Voor ‘zwevende’ verbindingen (die ook weer los moeten) zijn er de populaire oranje Wago­lasklemmen (type 221) of soortgelijke systemen. In principe zijn dergelijke lasklemmen zonder adereind­ huls te gebruiken, maar dat geldt niet voor alle klemverbindingen. Een adereindhuls krimp je met een speciale tang om het gestripte eind van de kabel, waardoor het eind beter heel blijft bij montage.

Krimpverbindingen

Voor permanentere oplossingen gebruik je een krimpverbinding: met een speciale tang pers je de kabelschoen zo strak rond de kabel, dat er een koude las ontstaat. Hierdoor is er nauwelijks ruimte voor corrosie of vocht. Niet­gecertificeerde krimptangen voor kleine kabelmaten (tot 6 mm2, zie kader voor maatvoering) zijn al vanaf 20 euro verkrijgbaar en goed genoeg voor particulier gebruik.
Voor het krimpen van kabelschoenen aan dikke accukabels heb je een grotere tang nodig (al vanaf 30 euro te koop), maar voor dat werk kun je beter even langs bij de watersportwinkel. Je moest er toch al zijn om kabels te halen, dus waarom niet direct daar laten krimpen?

Geïsoleerde kabelschoen met lijmende krimpkous.

Verlijmende krimpkous

Kabelschoenen zijn er in alle soorten en maten: geïsoleerd of niet, met of zonder trekontlasting, met of zonder krimpkous en met allerlei stekkervormen. In het ideale geval gebruik je vertind koperen, geïso­ leerde kabelschoenen met trekontlasting en met waterdicht verlijmbare krimpkous. Da’s direct ook de duurste, dus als de kabels benedendeks relatief droog vertoeven, kom je ook een heel eind met de niet­waterdicht verlijmbare versie. Helaas heb je voor al die verschillende soorten kabelschoen ook verschillende krimptangen nodig.
Twijfel je over de waterdichtheid van een verbinding, dan kun je ’m nog altijd in een waterdichte lasdoos plaatsen.

Gestandaardiseerde tang voor dubbelgeïsoleerde kabelschoenen.

Bescherm je kabels met zekeringen. © ASA Boot Electro

Zekeringen

Al deze moeite doe je niet alleen voor een goed functionerende elektra­installatie, maar vooral ook voor de veiligheid. Brand aan boord kan fataal zijn. Zijn de kabel en verbindingen waterdicht en van de goede maat, dan heb je normaal gebruik afgedekt. Raakt een apparaat defect of ontstaat kort­ sluiting, dan bescherm je de bekabeling met een zekering. Daarbij dimensioneer je de zekering zo, dat die eerder smelt dan de kabel. Zo onderbreek je de stroomkring en blijft je goed geïnstalleerde kabel gespaard. Een kabel neem je een maat groter dan wat het aangesloten apparaat aan stroom verbruikt; je kiest een zekering uit op de nominale stroom die het aangesloten apparaat verbruikt. Let er wel op dat je een zekering kiest die minder aankan dan de gebruikte kabel, anders kan de kabel alsnog oververhitten.

Geautomatiseerde zekerings- en schakelsystemen, min-strips en kabels in kabelgoten op een Contest 55CS.

In de praktijk

Natuurlijk is het vanuit de theorie makke­ lijk praten. Niet al het beste materiaal is verkrijgbaar in de kleine aantallen die je als particulier nodig hebt, vooropgesteld dat het te leveren is in Nederland.
Iets fabriceren of repareren met wat voorhanden is, kan ook uitstekend resultaat opleveren, mits de verbinding niet te veel weerstand ondervindt. Heb je de mogelijkheid en tijd, dan loont het echter absoluut de moeite om iets meer aandacht aan je elektra te besteden.

DIN-rail met rijgklemmen. Elk gekleurd ‘plakje’ is een klem. © ASA Boot Electro

Benodigde kabeldikte

Voor het bepalen van de kabelmaat zijn er handige cable calculator-apps. Zo bevat de app Victron Toolkit (te downloaden via de Apple App Store of Google Play Store) een eenvoudige calculator.

Solderen of vertinnen?

Een soldeerverbinding kan zowel elektrisch als mechanisch erg sterk zijn, maar heeft ook nadelen. De kabel wordt lokaal sterk verhit, waardoor het koper verhardt en minder flexibel wordt. Daarnaast vormt de abrupte overgang van massief gesoldeerd koper naar flexibele kabel een knikpunt, waarop de kabel alsnog vermoeiing kan ontwikkelen en breekt.

Tekst: Marinus van Sijdenborgh de Jong
Met dank aan ASA Boot Electro