Kotterstag installeren

De afgelopen weken deelden we winterklussen met je. In Zeilen 02/2021 maakten we een verhaal over 5 verbeteringen voor je boot. Deze week kun je het laatste deel lezen: Kotterstag installeren.

Lees hier deel I: Teakdek demonteren
Deel II: Beter bekabelen
Deel III: Polyesterreparatie
En deel IV: Mastbeslag monteren 

Zeil je gereefd in zwaar weer, dan kan het zijn dat de boot uit balans raakt. Een kotterzeil helpt met het herstellen daarvan. Waar moet je aan denken bij het plaatsen van een (wegneembaar) kotterstag?

Maak je langere reizen op zee of wil je ook bij zwaar weer het water op gaan, dan heb je profijt van een kotterfok. Doordat dit zeil tussen voorstag en mast staat, verschuift het zeilpunt naar achteren, over de lengte van de boot. Met gereefde zeilen schuift het drukpunt van beide zeilen naar voren, waardoor een zeiljacht minder in balans is.
Heeft je boot geen kotterstag, dan kun je dit alsnog installeren. Het kotterstag grijpt aan op het voordek, tussen voorstag en mast. De bovenkant van dit stag zit aan de mast, tussen twee derde en driekwart van de masthoogte. Voor het oog is het ’t mooist als je het kotterstag zo plaatst dat dit parallel loopt aan het voorstag. Je maakt het stag van Dyneema of staalkabel. Voor het zeil heb je de keuze tussen een rollend zeil of een zeil met leuvers. Beide soorten functioneren prima; het is je persoonlijke voorkeur en inschatting van wat het beste bij zijn type jacht past.
Zo’n stag installeren vereist veel werk­ zaamheden die nauwkeurig uitgevoerd moeten worden: een bevestiging aan de mast en een verankering aan het dek maken, een stagspanner bevestigen, een extra val aanbrengen door de mast met alle beslagen, extra lij-ogen maken voor de schoten en eventueel ook extra lieren bij de kuip. Elke klus is ingewikkeld op zijn eigen manier.

Deze stagspanner werkt met een hefboom.

Stabiel mastpunt

Het punt waarop het kotterstag aangrijpt op de mast, is bij voorkeur bij een paar zalings. Dat punt op de mast is dwars­ scheeps stabiel. In de lengte van het jacht (langsscheeps) moet het kotterstag worden gestabiliseerd met bakstagen of een diamantstag voor de mast. Aan twee kanten van de mast komt dan een schuin naar voren stekende zaling. De genua zal bij het overstag gaan last hebben van deze naar voren stekende zalingen. Bovendien is de mast minder makkelijk te trimmen.

Leuvers rond een Dyneema stag moeten glad zijn.

Zaagwerk

Voor de bevestiging aan de mast moeten sleuven in de mast worden gezaagd – een precies werkje waarbij je geen uitschieters mag maken. De O­fitting van Seldén is hierbij ideaal: de afdekplaat zit aan de buitenkant van de mast, waardoor kleine afwijkingen in het zaagwerk niet zichtbaar zijn. De grootte van de vereiste opening in de mast teken je af door het afdekplaatje tegen de mast aan te houden. Als de sleuf gezaagd is, monteer je de plaat (poppen of draad tappen en schroeven, met isolerende pasta; zie ook Mastbeslag monteren). Zo haakt de beugel waaraan het stag komt, vanzelf in het beslag. Met de bout bij het O­ringbeslag wordt het oog voor het stag gefixeerd.

Een high aspect fok op leuvers achter een ingerolde

Valschijf

Onder de O­ring komt de doorvoer voor het val (schijfhuizen waarbij het grootste deel van de schijf binnen in de mast valt, zijn te krijgen bij de meeste fabrikanten van beslag). De sleuf is zo groot als de schijf met behuizing; de afdekplaat komt bij montage achteraf, aan de buitenkant van de mast. Omdat de as van de schijf niet op de wand van de mast zit maar naar binnen, wordt scheef aan het mastbeslag getrokken. Daarom rust zo’n schijfhuis met de onder­ kant op de wand van de mast, waardoor de schuine krachten die het val veroorzaakt onder spanning, worden opgevangen. Onder en boven de schijf verankeren pop­ nagels of bouten het schijfhuis. Onderaan de mast komt nog een doorvoer voor het val, zodat dit buiten de mast op spanning kan worden gezet.

Koolstof mast met Dyneema kotterstag en valdoorvoer op hetzelfde gelijmde mastbeslag.

Oog op dek

Verankering van het stag op het dek vereist het vinden van een plek die de krachten goed aankan. Het stag is bedoeld voor het voeren van een zeil bij zwaar weer, dus de krachten erop zijn groot. Vaak wordt het schot achter de ankerbak gebruikt om een trekstang aan te maken, met grondplaten onder en boven het dek voor extra stevig­ heid. Bij sandwich dekken is het zaak om het schuim of balsahout rond het beslag weg te halen. Dat kan door een gaatje te boren en daar een haaks mesje (bijvoor­ beeld een geslepen inbussleutel) door te steken. Dit mesje gaat in de boorkop en zo wordt een cirkel vrijgemaakt. Het verkrui­ melde kernmateriaal haal je weg met een stofzuiger; daarna vul je de holte tussen de boven­ en onderlaag met ingedikte epoxy. Dit maakt het dek op die plek veel sterker, zodat het de compressie van de spanning van het stag aan kan. Mocht het schot van de ankerbak niet geschikt zijn, dan komt er onderdeks een trekstang die de kracht van het stag afleidt naar de romp.

Kotterstag met grondplaat op voordek; een trekstang onder- deks is hier noodzakelijk.

Stagspanning

Onderaan een stag dat aan de mast vast zit, moet altijd een snelspanner komen. Met een talie kan immers nooit voldoende spanning op een stag worden gezet. Ga maar na: de breeksterkte van een 6 milli­ meter dikke 1×19­staalkabel is 3000 kilo.
Zou je met een talie de vereiste 20 procent van de breeksterkte op het stag willen trekken (600 kilogram), dan moet je met eenvoudige vertraging nog altijd 100 kilo­ gram trekken aan het halende eind. Dat kan geen mens, zeker niet zittend op een bonkend voordek. Een wegneembare stagspanner grijpt met een pelikaanhaak om het oog op het voordek. Een ratel of wiel zorgt ervoor dat het stag eenvoudig op spanning komt. Een wegneembare furler wordt met het val opgespannen. Met een lier kan wel flinke spanning worden opgebouwd, voldoende voor het kotterstag. Op moderne wedstrijdjachten en grotere jachten wordt een tacklijn toegepast om het wegneembare stag op spanning te zetten.

Dit kotterstag wordt met een tackline op spanning gebracht.

Voor vertrek

Wordt er harde wind voorspeld? Zet dan al in de haven het kotterstag. Een zeil op leuvers moet op het voordek aangeslagen worden; een wegneembaar rolzeil wordt aangehaakt op het oog op het dek en aan het val aangeslagen. Ook het doorvoeren van de lijn voor de furler (rolsysteem) is een klus die je liever niet, stuiterend in de harde wind, op een voordek uitvoert.

Een zwaarweerzeil achter de genua wordt in het Engels ‘Solent’ genoemd.

Overstag

Het grote nadeel van een extra stag voor de mast is dat dit in de weg staat bij overstagmanoeuvres bij minder harde wind (als de genua op het voorstag wordt gevoerd). Dan moet je dit grote zeil voor het kotterstag langs trekken, iets wat met de neus in de wind veel moeite kost.
Als dat niet goed gaat en de boeg al door de wind draait voordat het zeil goed is rond getrokken, staat de genua ‘bak’ tussen voorstag en kotterstag. Zo wordt het nog moeilijker om het zeil rond te trekken en wordt de boot moeilijk bestuurbaar; het lukt niet meer om de boeg nogmaals in de wind te draaien. De oplossing is een wegneembaar kotterstag.

Verzwakking?

Je zou denken dat die extra sleuven de mast misschien zwakker maken. Maar het mastprofiel is daarop berekend. Er zitten tenslotte al de nodige openingen in het profiel voor het doorvoeren van lijnen. Bovendien is het voor de afwerking het mooist als de openingen worden afgewerkt met rvs beslag. Die zorgen dat de lijnen soepel glijden en brengen stevigheid rond de opening. Zorg wel altijd voor nylon isolatie tussen rvs en aluminium.

Omslagfoto en foto: © Hans Buitelaar
Tekst: Hans Buitelaar