Daar zit een luchtje aan

“Het toilet pompt niets meer weg,” zegt een van de bemanningsleden. Ik ben blij dat ik net op wacht ben. Toch heb je het toilet straks nodig, dus als zij het niet kunnen repareren, zit je alsnog met de gebakken peren.

“Is onze nieuwe opstapper op de hoogte van het toiletpapierbeleid?” De schipper kijkt naar niemand in het bijzonder. Nee, zeg ik binnensmonds. “Verstopt?” Een paar mijl verder komt de ploeg weer boven. “Men zegt dat Maarten het laatste redmiddel is.” Dat durf ik natuurlijk niet te betwisten. Dus rolt Maarten zijn mouwen op en maakt hij zonder omhaal de eerste aansluiting na de pomp los. Hij pompt een flink aantal slagen door. Zo gaat hij steeds verder in de leiding naar buiten, totdat hij niet meer door kan pompen.
“Daar zit ’ie,” zegt hij, en hij wijst naar de slang richting de beluchter. Dat de beluchter in de toiletruimte zelf zit, verklaart overigens ook meteen de rioollucht. “Op het moment dat ik de slang loshaalde en boog om hem in de puts leeg te kunnen laten lopen, brak de laag met urinesteen in de buis.” Maarten haalt de puts onder de slang vandaan en houdt hem schuin. “Zie je die brokjes onderin? Da’s urinesteen.”

Urinesteen

Urinesteen ontstaat doordat de kalk in het spoelwater reageert met stoffen uit de urine. De kalk vormt verbindingen als calcium- of magnesiumcarbonaat en oxalaat, die neerslaan op de wanden van de leiding. In combinatie met andere stoffen in het spoelwater en hetgeen je door het toilet spoelt, kan de neerslag voor een dermate dikke laag in de leiding zorgen, dat die verstopt. Hoe meer kalk in het water zit, hoe meer er kan neerslaan in de leidingen. Een viertal jaren aan ophoping kan voor een flinke vernauwing zorgen.
Door het relatief hoge kalkgehalte in zeewater (al gauw 500 milligram per liter) hebben zeegaande jachten meer last van dit verschijnsel dan jachten die op binnenwater varen (kalkgehalte tussen de 0 en 200 milligram per liter). Het leven dat in buitenwater zit, zorgt trouwens ook voor afzetting en aanslag in de leidingen. Ook dit is een veel voorkomende veroorzaker van de o zo bekende ‘boordtoiletlucht’.

Voorkomen

In de handel is een aantal toiletreinigers beschikbaar die je periodiek kunt gebruiken om zo de pomp soepel en de leidingen schoon te houden. Deze reinigers bevatten vaak stoffen die kalk wegvangen, soms een sterke base. De klassieke reinigers voor in de pot thuis zijn vaak gebaseerd op zo’n sterke base (natriumhydroxide, ook wel caustische soda genoemd) of op een sterk zuur (zout- zuur). Beide middelen kunnen de afdichtingen van de pomp en de leidingen of slangen aantasten. Niet klakkeloos het spul voor thuis in het boordtoilet gebruiken dus.
Om te voorkomen dat er zich een dikke laag opbouwt in de leidingen kun je periodiek wat schoonmaakazijn door de wc pompen. Het advies voor frequentie van deze behandeling verschilt; gebruik je het toilet weinig, dan is een keer per kwartaal of een keer per maand voldoende, maar als je het toilet vaak gebruikt, kan zelfs eens per week nodig zijn. Azijn in de pot, pompen en een paar uur laten staan om in te werken. Vervolgens weer goed doorspoelen.
Je kunt het toilet ook doorspoelen met zoet water om de aanslag en de typische geur te voorkomen. Toch klinkt dat als verspilling in de oren.

Pompen of verstoppen

Een andere methode om aanslagopbouw te voorkomen is het ruimschoots doorspoelen van het toilet, zodat de aanslag geen tijd heeft om te vormen in de leiding. De handleiding van de aan boord veelgebruikte Jabsco-toiletten stelt dat je moet pompen totdat al het rioolwater “de vuilwatertank heeft bereikt of de boot heeft verlaten”; zeven slagen (op/neer) voor iedere meter slang. Je haalt al snel – inclusief beluchter – zo’n 2,5 meter slang. In totaal kom je dan uit op achttien keer pompen. Tel voor de aardigheid maar eens hoe vaak je in werkelijkheid pompt.

Genezen

Om een ordinaire verstopping op te lossen kun je mechanisch aan de slag, zoals met een pomponstopper. Hiermee kun je zowel in als uit pompen. Chemische ontstoppers voor thuis zijn dermate agressief dat je die beter niet kunt gebruiken aan boord; kies voor ontstoppers die speciaal voor het boordtoilet zijn gemaakt.
Kom je er niet uit, dan zit er niets anders op dan de mouwen opstropen en de schroevendraaier pakken. Haal eerst de leiding na de pomp los om je ervan te vergewissen dat de pomp zelf niet het euvel bevat. Ga daarna aansluiting voor aansluiting af.
Tip: leeg eerst de toiletpot met behulp van de puts voor je aan de slag gaat. Blijken je leidingen significant met kalkaanslag te zijn ‘begroeid’, dan heeft het hele systeem na de pomp een grondige inspectie nodig.

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen editie 06/2018