Het is menig zeiler overkomen. Je vaart op de Friese wateren. Om bij het volgende meer te komen moet je opkruisen door een smalle sloot. Toch zie je in de verte één boot, vlak langs het riet, in een rechte lijn door de sloot zeilen. Hoe kan deze zeilboot in één slag de sloot achter zich laten? Het lijkt erop alsof de wind vlakbij de wal vanuit een andere richting komt.
De bemanning in de andere boot maakt gebruik van een zogenoemde trekwal. De verklaring zit in een windeffect dat ontstaat op de overgang tussen land en water. Wat we zien in de Friese sloot is eigenlijk het gevolg van krimpende wind boven het land.
Krimpende wind
Een krimpende wind betekent dat de wind van richting verandert tegen de wijzers van de klok in, linksom dus. Andersom betekent een ruimende wind dat de windrichting rechtsom draait, met de klok mee.
Waarom krimpt de wind boven het land?
Verschil boven land of water
Land heeft een veel ruwer oppervlak dan water. Hierdoor ondervindt de wind direct boven het oppervlak meer weerstand. Dit resulteert in een kleiner corioliseffect, waardoor de wind relatief meer krimpt boven land dan boven water.
We hebben dus boven land en boven water te maken met twee ietwat verschillende windrichtingen die niet exact parallel lopen. Terwijl de wind in het midden van de sloot recht van voren komt, kan de wind vlak naast het riet onder een hoek in je zeil komen.
Voorbeeld
Aan de bakboordwal, te zien op de onderstaande afbeelding (links), ontstaat een subtiele, lokale aflandige wind. Boven het land achter de stuurboordwal krimpt de wind evengoed, echter heb je hier geen profijt van. De wind draait hier pas boven het land. Het effect bij de stuurboordwal is dus pas landinwaarts te merken, en daar zeilen we niet.
Overal waar water en land in elkaar overgaan zal dit effect optreden. Langs de kust of langs de rand van een sloot zal de wind dus iets draaien. Deze kennis scheelt je in de praktijk zo een heel stuk opkruisen. Het kan dus lonen om in de smalle sloot, aan de juiste kant, vlak langs het riet te varen.
Van onschuldig slootje tot aanlopen haven
Niet alleen op de Friese sloot komt dit van pas. Ook voor het halen van een boei vlak onder de kust of het aanlopen van een haven is het goed om je je te realiseren dat de windrichting kan veranderen.
Uiteraard zijn er meerdere factoren die de wind bij overgangen tussen land en water beïnvloeden zoals windschaduw of het baai-effect. Een aantal kleinschalige meteorologische processen vind je niet terug in de weersvoorspellingen. Dat de wind onvoorspelbaar kan zijn weten we allemaal, maar een krimpende of ruimende wind bij de kust zul je vaak tegenkomen.
Op de Friese sloot is het in ieder geval duidelijk. Wanneer je dicht langs het riet vaart aan de hogerwal profiteer je van het verschil tussen land en water en heb je ter plaatse een iets ruimere wind. Door gebruik te maken van de trekwal is de sloot alsnog bezeild.
(c) Sophie Juffermans
Tags: Meteorologie, vaartips, Wind Last modified: 31 maart 2022
Het artikel gaat er van uit dat de windrichting over water parallel loopt aan dat over land en dat de windrichting parallel loopt aan de oeverlijn.
In dat geval zal bij de overgang van water naar land de wind door het land iets vertraagd worden en dus wat dwarser van water naar land blazen om vervolgens zijn weg weer parallel aan de ‘hoofd’richting te vervolgen.
De tekening lijkt te behoren bij een stelling die uitgaat van het drukverschil tussen land en wind.
De titel van dit stukje luidt: ‘In één rak door de sloot’. Dat moet natuurlijk zijn: ‘In één slag door de sloot’. Een rak is een stuk van een route. Een slag is de aandewindse koers die nodig is om voortgang te maken in een rak. Je hebt dus soms meerdere slagen nodig om een rak te kunnen varen.
Ik zie ook vaak in artikelen het begrip ‘vrijboord’ als een onderdeel van een boot. Dat klopt ook niet. Het vrijboord is de hoogte tussen het dek op z’n laagste punt en de waterspiegel. Die verandert dus door de lading van de boot. Je kunt dus wel zeggen dat een boot een hoog ‘vrijboord’ heeft, maar niet dat een boot een blauwe bies op het ‘vrijboord’ heeft.
Zo zie ik nog weleens iets voorbij komen in Zeilen.
Vind ik jammer in het enige echte zeilblad van Nederland.