Zeemanschap

Koers houden met stuurzeilen

Solozeiler Dick Huges over zeilen met 'losse handen'

09:00

Een lijn, twee blokken en een elastiek; meer heb je niet nodig om je boot zelfsturend te maken. Solozeiler Dick Huges ontdekte bij toeval deze vergeten zelfstuurtechniek en raakte gefascineerd.

Sheet-to-tiller

Omdat ik op zee meestal alleen vaar, is de zelfsturing van mijn boot belangrijk. De windvaan en de elektrische stuurautomaat zijn daarom mijn beste vrienden. Maar beide kunnen stuk gaan en wat dan, dag en nacht handsturen? Onmogelijk. Wat ontbreekt, is een gemakkelijk te installeren zelfstuurback-up.

In de ramsj stootte ik op een derdehands zeilboek: KURUN around the world van Jacques-Yves le Toumelin (1949-1952). De Fransman voer ook alleen, maar stuurautomaten waren er in zijn tijd nog niet. Hij beschrijft hoe hij zijn Kurun op koers houdt met behulp van dwars uitgeboomde dubbelfokken. Maar als een van de bomen breekt, moet Kurun langsgetuigd verder. Zelfstuur lukt niet met de wind schuin van achteren; de boot loeft steeds op. Het is een ramp: 15.000 mijl handsturen dreigt: “I made fast the sheet of the staysail-boom to the tiller, using the leading blocks on the weather side. And thank heavens, after I had quickly regu-lated the shock absorbers, Kurun kept splendidly to her course.” Deze geniale oplossing noemen we nu sheet-to-tiller.

Koers houden met ‘losse handen’

Slim systeem

Sheet-to-tiller werkt als volgt: trim de boot zo dat hij in koersbalans vaart. Koppel dan het stuurzeil – dat kan elk zeil zijn – met een dunne lijn (stuurschoot) via loef aan de helmstok. De tractie van het stuurzeil balanceer je uit met elastieken vanuit lij, zodanig dat de boot rechtdoor vaart. Loeft de boot nu op, bijvoorbeeld in een vlaag, dan wordt de schijnbare wind krachtiger en drukt het stuurzeil naar lij. Via de stuurlijn beweegt de helmstok evenredig naar loef zodat de boot weer afvalt. Omgekeerd geldt dat ook: als de boot afvalt en de schijnbare wind afzwakt, dan trekken de elastieken de helmstok naar lij en loeft de boot weer. Er is positieve koersfeedback over beide boorden. Sheet-to-tiller is dus geen apparaat, maar een slim systeem.

Nadat ik over deze techniek las, heb ik die uitgeprobeerd op mijn eigen boot. Mijn Gladys is, net zoals Kurun , kottergetuigd. En ja hoor: na 10 minuten zoeken naar de balans tussen de stuurschoot en de elastieken blijft ze keurig op koers. Loeft ze op, dan brengt de kotterfok haar terug. En valt ze af, dan brengen de elastieken haar ook weer terug op koers. Fascinerend om te zien.

Andere tuigage, zelfde idee

Tegenwoordig varen we vooral met één fok en een torengrootzeil. Maar het principe van sheet-to-tiller blijft ook bij een sloeptuigage gelijk: de stuurschoot komt vanuit loef en de elastieken vanuit lij. Alleen verandert de set-up wel. Je hebt meerdere mogelijkheden. Je kunt bijvoorbeeld de stuurschoot onder tractie dwars op de fokkenschoot plaatsen en via loef naar de helmstok leiden. Loeft de boot op, dan wordt de schijnbare wind in de fok krachtiger, de hoek in de fokkenschoot strekt zich, enzovoort.

Een stuurlijn dwars door de kuip is een sta-in-de-weg. Dat kun je oplossen met een hefboom op de fokkenschoot. De stuurlijn uit de hefboom kun je meer achter in de kuip naar loef brengen waardoor de kajuitingang vrij blijft. Heb je een stuurwiel, dan plaats je de stuurschoot en de elastieken ergens op de spaken aan de onderzijde van het wiel. De juiste positie op de spaken hangt af van de overbrenging van het stuurwiel op het roer en moet in de praktijk uitgezocht worden.

Sheet-to-tiller met een stuurwiel

Spelen met koersbalans

Natuurlijk zijn er tegenwoordig prima stuurautomaten zodat sheet-to-tiller niet meer nodig is. Maar toch, spelen met koersbalans en deze techniek is gewoon leuk en je leert je boot beter kennen. En lukt het je met een stuurzeil, een lijntje en een stukje elastiek je boot zelfsturend te krijgen, dan heb je een sterke troef in je zeemanschappelijke trukendoos.

Lees ook: Hoe werkt een windvaan?

Dit artikel werd gepubliceerd in Zeilen 07/2019 en we schreven eerder ook uitgebreid over sheet-to-tiller in Zeilen. Wil je elke maand interessante tips en verhalen lezen? Word dan hier abonnee van Zeilen!

Tekst en foto’s (c) Dick Huges

Tags: , Last modified: 25 november 2021
Sluiten