Dansen om de bui

Wanneer de herfst op z’n koudst is en de lagedrukgebieden zich in een moordend tempo over ons land leegspoelen, worden de voorbereidingen serieuzer, de bemanningen kleiner, het afzien intenser, maar het genieten van het zeilen een stuk puurder. Alleen de buien rondom een front zijn van een kaliber om tegenop te zien. Hoe kun je ze lezen en hoe ga je ermee om?

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen 11/2016.
Tekst: Willem Plet

Als zeilers kennen we buien op onze breedtegraad in Nederland eigenlijk voornamelijk van de koude sector na het passeren van een koufront. Instabiliteit in de atmosfeer zorgt ervoor dat de warme en vochtige lucht van de warme sector stijgt. Door de daling van de temperatuur tijdens de tocht naar boven condenseert het vocht. Hierbij komt warmte vrij waardoor de stijging – convectie – verder doorzet en er uiteindelijk een wolk ontstaat. Zolang de wolk in ontwikkeling is, blijft de lucht stijgen tot het moment waarop de condensatie overgaat in regen. Tijdens dat proces gebeurt er echter ook van alles met de wind rondom de wolk.
Gedurende de convectie is er sprake van instromende lucht naar de wolk toe. Zodra de wolk is ‘volgroeid’ en er neerslag ontstaat spreken we van uitstromende lucht. Deze stromen veranderen de kracht en richting van de heersende wind op dat moment. Voor het oog zijn de twee processen gemakkelijk te onderscheiden. Dat is wel zo handig, want op basis van je waarneming zul je een tactische beslissing moeten maken wat betreft het passeren of over laten trekken van de wolk.

Instroming

Een regenwolk die nog in ontwikkeling is vormt in de regel geen bedreiging wat betreft de sterkte van de wind. Wel zal er een verandering in het patroon van de wind ontstaan. Rondom de wolk wordt aan alle kanten lucht aangezogen die de wolk voedt. Aan de voorzijde van de wolk heffen de heersende wind en de instromende wind elkaar grotendeels op, waardoor er ter plekke minder tot geen wind zal zijn. De voorzijde van de wolk zien we overigens niet vanuit het perspectief van de zeiler, maar vanuit de trekrichting van de wolk. Verplaatsen we ons nu naar de achterzijde van de wolk, dan komen de richting van de instroming en de heersende wind steeds meer parallel te staan. Bewegend langs de flanken zal de windrichting veranderen naar de kern van
de wolk toe tegen de wijzers van de klok in, tijdelijk krimpen en uiteindelijk in kracht toenemen. Het venijn zit hem dus in de staart.

Uitstroming

Zodra de regenwolk neerslag begint te produceren, zien we dit meestal al van grote afstand in de lucht. Nu waait het met grote snelheid uit alle richtingen van de wolk.
Ook hier is een windpatroon te herkennen door het af te zetten tegen de heersende windrichting en -kracht. Zo zal deze wolk aan de voorzijde veel wind produceren en naarmate de achterkant bereikt wordt juist een windstilte met zich mee sleuren. De winden die uit een uitstromende wolk komen zijn in de regel krachtiger dan die uit een instromende wolk, waar het windstiltegebied voorop juist groter is.

Klik op de afbeelding om hem groter te bekijken.

Reven en toegeven

De tactiek rondom wolken is dus onder andere afhankelijk van de fase waarin de wolk zich bevindt. Maar ook in hoeverre je bij machte bent dat aan boord in te schatten, hoe snel je boot is en wat je voorkeur heeft. In het donker kan de passage van een buiengebied een verraderlijke verrassing zijn als je geen radar hebt. De meeste zeilers zullen daarom simpelweg voor de veilige optie gaan: reven. En eventueel in de bui koers veranderen met de heersende wind mee.
Dit kan een interessante, geplotte koerslijn opleveren.
In de regel geldt dat op het noordelijk halfrond de poolzijde van de wolk de minste wind met zich meedraagt. Vooral bij west- tot zuidwestelijk overtrekkende buien in onze contreien is dit een handig weetje. Mocht een dergelijke uitwijkactie in die richting niet meer te halen zijn omdat de wolk te dichtbij is, dan blijft het dwars uit varen, dus weg van de trekrichting van de bui, de beste optie.

Omzeilen

Als we in staat zijn de trekrichting van de bui in kaart te brengen, bijvoorbeeld door gebruik te maken van de regenplotter op de radar, dan kunnen we veel speelser met de bui omgaan. Meestal wijkt de trekrichting van de bui een aantal graden af ten opzichte van de wind die we op zeeniveau waarnemen. Dit betekent dat de bui niet recht van achteren of van voren komt en er dus een tactiek bestaat voor het omzeilen van het lichtweergebied achter de wolk, dan wel voorafgaand aan de wolk. Komt de bui op een aandewinds rak over stuurboord overdrijven, dan is een passage aan de linkerkant van de bui de beste optie om niet in het zog te belanden, want daar zit immers geen wind. Let wel op de sterke wind voorafgaand aan de bui.

Meeliften

Wanneer we een benedenwinds rak bezeilen is de potentiele ontmoeting met de bui veel langer. Nu kunnen we gebruikmaken van de bui door er ‘naast’ te gaan zeilen tot de wind te achterlijk inkomt. Op dat moment zitten we te dicht bij de as van de wolk en zullen we weer moeten oploeven om de ruime wind aan de flanken op te pakken. Zo kunnen we zigzaggend afkruisen met het windrijke gebied van de bui. Vooral met snelle boten kan dit een succesvolle actie zijn die uren kan duren.

Geen uitzondering

Vaak komt een regenwolk niet in enkelvoud voor, maar in meervoud in langgerekte, achtereenvolgende linies bij een koufront. De aanpak wordt dan al een stuk gecompliceerder. Als eskader van een groter meteorologisch verschijnsel, het lagedrukgebied, bestaat er rondom deze wolken in de uitstromende fase vaak ook krachtigere wind dan in een afzonderlijke bui.
De kracht van een bui is in grove mate ook in te schatten door de hoogte van de wolk te vergelijken met de afstand tussen de horizon en de onderkant van de wolk. Hoe groter de eerste is ten opzichte van de tweede, hoe groter de invloed van de bui op de wind op zeeniveau.
Een andere manier om de komst en sterkte van een aankomende bui waar te nemen is natuurlijk met de barometer. Een sterke daling in korte tijd voorspelt sterke wind.

Reven komt eerst

De dans om de buien heen is niet voor iedereen weggelegd. De snelheid waarmee buien zich verplaatsen kan elke beslissing aan boord voor zijn. Een goede oefening in reven gaat in de volgorde der dingen dus vóór een tactische koersverandering. Ben je er wel op tijd bij, dan kan de juiste zijde van de wolk grote winsten opleveren; leuk voor de langeafstand-wedstrijden.

Lees ook: Toen in Zeilen: Achteruit inparkeren
En: Spring!

Tekst: Willem Plet