Onderhoud & klussen

Gas aan boord – Bij juist gebruik een 
prima brandstof

11:00

Elk seizoen is het wel raak: ongelukken met gas aan boord. Het bezorgt deze brandstof een slechte naam. Toch kookt het gros van de zeilers onbekommerd scheepsmaaltijden op gas. Nautische gastronomie, veilig en wel. Want bij juist gebruik is het een prima brandstof, weet Hennie ten Dam.
 

GasSommige zeilers zijn huiverig voor het gebruik van gas aan boord. “Gas? Veel te gevaarlijk,” zeggen ze. “Je leest toch regelmatig over ontploffingen op pleziervaartuigen.” De praktijk wijst echter uit dat verreweg de meeste mensen toch op gas koken. En waarom niet? Thuis kookt 85 procent van de huishoudens op gas en niemand ligt er wakker van. Er zijn zeilers die aan boord op petroleum of spiritus koken, maar ze behoren langzamerhand tot een minderheid. Op grote jachten treffen we nog wel eens elektrische kookplaten aan. Kookmethoden met keramische inductie of infrarood zijn helemaal zeldzaam. Op een boot hebben we nog een voordeel, want die kooktoestellen zijn uitgerust met een thermokoppel. Die sluit het gas af zodra de vlam uitwaait en dus niet in de boot kan stromen.

Exploderen

Maar toch, met regelmaat verschijnen berichten over exploderende gasflessen. Is gas dan toch gevaarlijk? Een gasfles explodeert niet vanzelf. Zelfs als de kraan openstaat en het gas uit de fles stroomt, explodeert de fles niet als u er onverhoopt een vuurtje bij houdt. Het uitstromende gas vliegt natuurlijk in brand, maar de overdruk in de gasfles of gastank verhindert dat de vlam in de fles zal slaan. En bovendien, als dat zou gebeuren ontploft de tank nog niet, omdat er in de fles geen zuurstof aanwezig is. Zonder zuurstof zit er in de fles geen brandbaar mengsel en een vlam die in een ruimte dringt waar geen zuurstof is, zal direct doven.

Als er sprake is van een explosie van gas, gaat het bijna altijd om een explosie ten gevolge van een gaslek ergens in de installatie van de boot. Flessengas is anderhalf tot twee keer zwaarder dan lucht en zakt dus onderin de boot. Het gas verzamelt zich daar en als er dan vuur bij komt, ontploft de boot.

Een klein lek kan dus grote gevolgen hebben. Als u bijvoorbeeld een foutje maakt bij het aansluiten van een klein butagastankje van zeg maar één liter vloeibaar gas, lekt dat gas in de boot. Die ene liter vloeibaar gas wordt in de buitenlucht een hoeveelheid van maar liefst 260 liter. Nu zal al snel de kritische grens waarbij een explosief mengsel ontstaat, zijn bereikt. De hoeveel gas samen met de zuurstof  bereikt een punt, waarbij de kleinste vonk voldoende is voor een enorme explosie. Zo’n vonkje statische elektriciteit bij het uittrekken van een polyester kledingstuk is dan al voldoende.

De kracht die bij een gas explosie ontstaat is enorm. Door de lage ontbrandingssnelheid snelheid zal er een explosie ontstaan die een drukgolf tot gevolg heeft. De kracht van die verplaatsende lucht is voldoende om het dek van de romp te scheiden en het is niet ondenkbaar dat de opbouw bij het clubhuis op het terras ligt. De mensen op het terras zullen niet blij zijn, maar wat er met mensen gebeurt die onderdeks verbleven, laat zich raden.

Brand

Als er door een andere oorzaak brand aan boord ontstaat, is het een totaal andere situatie. Raakt bijvoorbeeld de motorkamer in brand, kan er aan boord een flinke oncontroleerbare brand ontstaan. Als het vuur om de gasflessen lekt, worden ze heet en dan zal de druk in de fles sterk oplopen. De druk zal door de hitte de druk zo hoog worden, dat de wand van de fles openbarst waardoor in een keer de inhoud van vloeibaar naar gasvorm overgaat, zich vermengt met zuurstof in de lucht met een explosie tot gevolg.

Als de brandweer die uw brandend jacht te hulp schiet, weet dat er gasflessen aan boord zijn, zullen ze niet te dicht bij de brandhaard durven komen. Ze zullen met blussen op afstand zo veel mogelijk de gasflessen proberen te koelen en zo een explosie trachten te voorkomen. De brand zal de boot dan verwoesten, maar zo voorkomen ze wel een explosie, waarbij door rondvliegende onderdelen mensen kunnen verwonden.

 DSC_0007Gecontroleerd leegbranden

Als een auto met een LPG-tank in de fik staat, zal de brandweer echter geen moment aarzelen van dichtbij het vuur te bestrijden. Men verwacht niet dat de gastank van de auto ontploft, zoals de gasfles aan boord van een boot. Het is immers voorschrift dat een gastank in een auto voorzien is van een overdrukbeveiliging. Die zal bij een zekere druk openen en de overdruk zal gaan afblazen. Indien deze tanks aan verhitting door een brand worden blootgesteld zal weliswaar de druk oplopen, maar voordat de tank ontploft, zal het gas naar buitenstromen. Uiteraard vliegt het gas in brand, maar ontploffen doet de tank niet meer. Integendeel, de tank zal min of meer gecontroleerd leegbranden. Een overdrukbeveiliging wordt aan boord niet nodig geacht, omdat er bij een correct aangelegde gasinstallatie weinig reden is om nog extra maatregelen te nemen.

Al zijn er wel regelaars die een overdrukbeveiliging hebben. Dan is het wel verstandig om de overdrukaansluiting met een slangetje tot buiten de gasbun te leiden, zodat er geen al te grote hoeveelheid gas in de gasbun wordt geblazen. Het is dus aan te raden een gasdrukregelaar te gebruiken die een mogelijkheid heeft om de ontluchting naar buiten te lijden. Nog een tip: gebruik een gastank altijd rechtop. Anders komt er vloeibaar gas in uw regelaar en leiding en dat geeft nare problemen.

Flessen uitwisselbaar

Overal op de wereld is flessengas te krijgen en dat maakt koken op gas aantrekkelijk voor mensen die een lange reis willen ondernemen. Het betreft meestal butaan, propaan of een mengsel van beiden en die gassen zijn uitwisselbaar. Het gas mag dan uitwisselbaar zijn, de flessen zijn zeer verschillend en het zal niet de eerste keer zijn dat een schipper op reis een gasfles koopt, die niet in de gaskist past. Die blauwe tankjes van Campingaz zijn bijna overal ter wereld te krijgen. Stookt u echter uit een groene fles, dan kunt u die in vele andere landen niet wisselen. Dan zult u zo’n fles zelf moeten vullen of laten vullen. Veel mensen zien daar tegenop. Mijn ervaring is dat u uw flessen nagenoeg overal kunt laten vullen, al is het niet altijd even duidelijk wat voor gas er in wordt gedaan.

De praktijk leert dat er in de meeste gevallen een butaanmengsel in de fles wordt gedaan, zeker in tropische gebieden. Bent u van plan af te reizen naar koudere gebieden, dan moet u er op letten dat uw flessen met propaan gevuld moeten zijn. Het kookpunt van butaan is immers 0 graden en van propaan is -42 graden. Anders gezegd, het moment waarop de vloeibare vorm overgaat naar gas is dus bij butaan -0 graden. Pas boven deze temperatuur zal er gasvorming optreden en er ook daadwerkelijk gas gaan stromen naar uw kooktoestel. Bij propaan ligt dit punt op -42.

Wilt u dus in voor- of naseizoen na een nachtvorstje nog genieten van een gebakken ei en een potje koffie in de ochtend, dan moet u er zeker van zijn dat er propaan in uw flessen zit. De blauwe flesjes met Campingaz zijn dan onbruikbaar, want daar zit butaan in.

Ventileer goed

Gas heeft lucht nodig om te verbranden. Voor het verbranden van één liter propaan is 30 liter lucht nodig. Propaan is wat zuiniger. Het verbranden van één liter propaan vergt 24 liter lucht. Zorg dus dat er in de kombuis goed geventileerd wordt. Als het regent en het kajuitluik gesloten is, moet u minstens een patrijspoort openzetten.

Er is echter nog een reden om goed te ventileren. In gas zit een kleine hoeveelheid waterdamp. Het gas verbrandt, de waterdamp niet. Dat zal dus door de boot zweven en zich als condens gaan afzetten op plafond en wanden. Verder moeten de verbrandingsresten ook afgevoerd worden. Kortom, als u op gas kookt, ventileer dan goed.

Niet helemaal vol

U kunt uw tanks vullen bij zogenaamde vulstations. Even googelen, met ‘vulstation’ en ‘gas’ en u vindt er verscheidene op Internet. Daar is men in staat om op een veilige en professionele manier uw flessen te vullen. Dat is beter dan eigen geklungel met in elkaar geknutselde aansluitingen bij de benzinepomp. Het is in Nederland bovendien verboden.

Vulstations vullen de flessen maar tot 80 procent. Dat is geen vorm van belazeren, maar een kwestie van veiligheid. Er moet 20 procent van het tankvolume overblijven voor expansie. Door de stijging van de temperatuur loopt de druk in de tank steeds verder op en aangezien vloeibaar gas evenals elke vloeistof niet samen te persen is, zou de fles open kunnen barsten. Daarom geeft men de vloeistof 20 procent van het volume meer ruimte. Met weging controleer een vulstation hoe veel de fles is gevuld.

Hoe weet u of de fles nog vol is of hoeveel gas u nog over hebt?  Iedere vloeistof heeft een gewicht per liter. Voor propaan is dit 0,5, voor butaan circa 0,85. Door de fles te wegen kunt u simpelweg de inhoud te weten komen. Volgens de formule:

totaal gewicht – gewicht tank=inhoud gas in kg

Met behulp van een vlotter meetsysteem is de hoeveelheid vloeistof te meten in de tank, zoals dit gebeurt bij tanks die worden gebruikt bij heftrucks en heteluchtballonnen. Hier komt het voordeel van de polyester tanks om de hoek kijken. Door de transparantheid ziet u in een oogopslag de inhoud.

Er zijn ook metertjes in de handel die suggereren dat je de tankinhoud kan aflezen; dit zijn echter manometers. Ze geven niet meer aan dan de druk van het gas; de zogenaamde dampspanning en die is bij 1 liter even groot als bij 1druppel. Bij gelijk blijvende temperatuur wel te verstaan. Daarom lijkt met deze meters de tank voller bij warm dan bij koud weer.

Toch zijn manometers nuttig. Ze geven feilloos aan dat de druk terugvalt, terwijl de hoofdkraan dicht staat. Een signaal dat er ergens in het systeem gas weglekt.

Een gaslek zoeken heeft de hoogste prioriteit. Doe dat nooit en te nimmer met een aansteker, maar met zeepsop op de leidingen of met een spuitbus speciale gaslekvinder.

Gas is bij juist en veilig gebruik aan boord een prima brandstof om uw scheepsmaaltijd in elkaar te zetten. En over brandstof gesproken, een gevoede bemanning is een goede bemanning.

Tags: Last modified: 21 mei 2021
Sluiten