Wat smeer jij dit seizoen op je boot?

Veel booteigenaren worstelen met de vraag hoe ze hun onderwaterschip het best kunnen beschermen tegen aangroei van zeepokken en algen. Terwijl de regels omtrent antifouling strenger worden, bestormen nieuwe – milieuvriendelijke – producten de markt. Hoe vind je nu een goed alternatief voor je bestaande antifouling?

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen editie 03/2020
Tekst: Floortje Gunst

Het is best een zoektocht om een geschikte anti­fouling te vinden door de aangescherpte wet­ en regelgeving,” zegt Astrid van der Gelt, eigenaar van een Jeanneau Sunrise 35. “Je wilt niet riskeren een boete te krijgen en bovendien: je maakt als zeiler gebruik van de natuur, dan moet je daar ook netjes mee omgaan.” Van der Gelt is niet de enige booteigenaar die worstelt met de vraag hoe ze haar boot het best kan beschermen tegen de aangroei van zeepokken, schaal­dieren, slijm en algen. De regels omtrent antifouling worden steeds strenger en het gebruik van biociden in antifouling zal in de toekomst naar verwachting verder worden beperkt. De meeste producten die in de schappen liggen, zijn nu toegestaan tot uiterlijk eind volgend jaar. Zeilers zullen dus op den duur – noodgedwongen – op zoek moeten gaan naar alternatieven. Fabrikanten zijn druk bezig om nieuwe producten op de markt te brengen en nieuwe spelers ontwikkelen producten die een alternatief kunnen bieden voor de bestaande antifouling. De markt is in beweging. Wat betekent dit voor jou als booteigenaar?

© RENÉ WESTERHUIS / WWW.NEWCOPY.NL

Gifstoffen

Van oudsher beschermt antifouling zeiljachten tegen ongewenste aangroei. Hoe meer gifstoffen, hoe effectiever. Maar die gifstoffen, zoals koper, komen uiteindelijk ook in het water terecht. Dus willen Europese en Nederlandse beleidsmakers het gebruik van traditionele antifouling aan banden leggen. Hoewel er Europees beleid is, zijn in Nederland de regels omtrent antifouling strenger dan in omringende landen.

Producten die over de grens gewoon te koop zijn, zijn in Nederland niet toegestaan.
“Dat heeft te maken met het feit dat een groot deel van de Nederlandse wateren zoet zijn,” zegt Manon van Meer van Varen doe je Samen. “Op zoetwater is de impact van biociden veel sneller merkbaar. Omdat het lastig is onder­scheid te maken tussen zoetwater­ en zoutwaterzeilers, zijn de regels voor antifouling voor zoet­ en zoutwater in Nederland gelijk.” Zeilers die op zoutwater varen, hebben daardoor meer last van aangroei. Immers, antifouling met minder of helemaal geen biociden die in zoetwater goed werken, zijn in zoutwater lang niet zo effectief.

Er zijn ook antifoulings die uitsluitend bestemd zijn voor professionals. Als consument mag je deze producten niet op je boot smeren. Dat heeft vooral te maken met de omstandigheden waaronder de producten (die gif bevatten) worden aangebracht. Het is kortom nog niet zo eenvoudig om een geschikte antifouling voor je boot te vinden.

Klik op de afbeelding om deze groter te bekijken.

Geen nummer

Hoe weet je nu welke antifouling is toegestaan? In principe kun je ervan uitgaan dat als er een toelatingsnummer op het blik staat, de antifouling is goedgekeurd door het College voor de Toelating van Gewasbeschermings­ middelen en Biociden (CTGB). Dit orgaan behandelt de aanvragen voor de toelating van antifoulings. Toch kan er makkelijk verwarring ontstaan: als op een blik antifouling het toelatingsnummer ontbreekt, kan dit twee dingen betekenen. “Er zijn blikken met antifouling die géén biociden bevatten en daardoor ook geen toelatings­nummer nodig hebben; die producten zijn gewoon toegestaan. Maar óók op niet­goedgekeurde antifouling ontbreekt het nummer,” zegt Van Meer. “Dat kan voor de consument verwarrend zijn. Wil je zeker weten dat je een milieuvriendelijk alternatief afrekent bij de kassa, let er dan op dat koper en zink niet op het etiket staan.”

Het loont om het goed uit te zoeken. Booteigenaren die een antifouling gebruiken die in Nederland niet is toegestaan, riskeren een boete van wel tot 2500 euro. De Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT) voert in samenspraak met de Nederlandse Voedsel­ en Warenautoriteit (NVWA) en de Waterschappen controles uit op correcte toepassing van antifouling op jachtwerven en in havens.

Klik op de afbeelding om deze groter te bekijken.

Kritische blik op uitstoot

De meeste antifoulings die nu op de markt zijn, zijn in elk geval toegestaan tot eind 2021. Voor die tijd beoordeelt het CTGB de producten opnieuw. Wat betekent dit voor boot­ eigenaren? Moeten die dan op zoek naar alternatieve producten? “De komende tijd gaan wij onderzoeken of de producten die nu te koop zijn, voldoen aan de nieuwe Europese criteria,” zegt Hans van Boven van het CTGB. “Daar kan ik niet op vooruitlopen, maar feit is wel dat er steeds kritischer wordt gekeken naar de uitstoot van koper in het milieu. We zien nu al dat traditionele fabrikanten van antifouling op zoek gaan naar producten die minder of geen biociden bevatten.”

Zo zet fabrikant Hempel ‘heel zwaar’ in op siliconen als alternatieve antifouling. Hans Kaak, manager yacht­ coatings, denkt dat er over een jaar of tien geen biocidehoudende producten meer zijn toegestaan in de pleziervaart. Daarom investeert Hempel sinds een paar jaar in de ontwikkeling van het product Silic One, een fouling release coating die niet giftig is, maar wel aangroei voorkomt. Het product is niet nieuw: de beroepsvaart maakt er al veel langer gebruik van. “Maar we merken dat er steeds meer vraag naar is van booteigenaren. Die worden milieubewuster en willen af van koperhoudende antifouling,” zegt Kaak. Nu nog is tachtig procent van de omzet van Hempel afkomstig van koperhoudende anti­fouling en twintig procent van siliconen. “Ik denk dat de verkoop van siliconen een vlucht gaat nemen. Dit jaar zal de verhouding al 65/­35 procent zijn. Over tien jaar is het doorgeslagen de andere kant op.”

Klik op de afbeelding om deze groter te bekijken.

Nieuwe spelers op de markt

Niet alleen fabrikanten van antifoulings innoveren. “Naast de traditionele antifoulingproducenten stappen er andere spelers in deze uitdagende markt,” zegt Van Boven van het CTGB. Bijvoorbeeld Philips: samen met AkzoNobel ontwikkelt het concern een biofouling op basis van uvc-­licht. Het idee is dat op de scheepsromp uv-­leds worden aangebracht, afgedekt door een coating, die de aangroei van organismen verhinderen.

“De aanleiding voor deze samenwerking was een spontaan gesprek tussen twee directieleden bij een van hun zeil­ boten, waarbij ze al pratend het verband legden tussen het gebruik van uv­leds en het voorkomen van aangroei op zeilboten,” vertelt projectleider Roelant Hietbrink van Philips Group Licensing.

“De folie die we hebben ontwikkeld, bestaat uit uv-­leds zo groot als zandkorrels, ingebed in een siliconen laagje. Een kleine hoeveelheid uvc­licht stopt namelijk de ontwikkeling van organismes. Uiteindelijk willen we schepen bekleden met deze folie, die draadloos van stroom wordt voorzien.” De folie zal in eerste instantie de vorm hebben van tegels van vijftig bij vijftig centimeter. Hietbrink: “Op dit moment vaart een schip van de marine rond met één zo’n tegel. Eerdere proeven op verschillende locaties wereldwijd hebben aangetoond dat aangroei volledig voorkomen kan worden door het gebruik van uv­-leds.” Het zal volgens Hietbrink nog wel een aantal jaar duren voordat de folie op de markt is.

De wetenschap legt zich eveneens toe op het ontwikkelen van een milieuvriendelijke antifouling. Zo won de Nederlandse materiaalwetenschapper Rik Breur vorige zomer de European Inventor Award voor de ontwikkeling van een folie met een oppervlak van stijve, stekelige microvezels. Het zelfklevende antifoulingtapijt voorkomt de aangroei van ongewenste zeeorganismen zoals algen.

Klik op de afbeelding om deze groter te bekijken.

Botenliften voor kleinere boten

Wil je het komende vaarseizoen goed van start gaan, dan zijn er op dit moment al allerlei alternatieve producten in de winkel verkrijgbaar. Denk hierbij aan biocidevrije antifouling, wraps met een aangroeiwerende functie of de botenliften voor kleinere boten, waarmee je de boot makkelijk uit het water haalt na het varen. Vraag is wel of de biocidevrije alternatieven inderdaad een goede bescherming bieden tegen aangroei. Vorig jaar deed de Hiswa een praktijktest met een aantal alternatieven. “Met vergelijkbare schepen hebben we gedurende het seizoen gevaren op zout en zoet. Tussendoor haalden we de boten uit het water en keken we of er aangroei was en hoe makkelijk die weg te poetsen was,” zegt Jeroen van den Heuvel van de Hiswa. Wat blijkt? Op zoet water zijn milieuvriendelijke antifoulings nagenoeg even effectief als biocidehoudende producten. Op zout water blijkt echter dat alternatieven minder bescherming bieden dan de traditionele antifouling. Een overzicht van de resultaten lees je op de website van Varen doe je Samen. Ondertussen is op de steiger de keuze voor een geschikte antifouling een veelvoorkomend gespreksonderwerp.

“Wij vragen altijd advies aan fanatieke wedstrijdzeilers,” zegt Astrid van der Gelt. “Die willen niet riskeren dat ze een knoop langzamer varen door aangroei op hun boot, dus die zoeken precies uit wat de beste antifouling is.” Dat scheelt weer wat uurtjes uitzoekwerk.

Klik op de afbeelding om deze groter te bekijken.