Zeemanschap

Overlevingstips

08:55

Alewijn Ott, verbonden aan de reddings-maatschappij van Hoorn Notwin, weet alles over onderkoeling, of hypothermie. Ott: “De snelheid waarmee je onderkoeld raakt, wordt vaak onderschat. De kerntempera- tuur van het lichaam is ongeveer 37 graden en als die twee graden zakt, gaat het mis.”

Onderkoeling en het lichaam

Onderkoeling kent een aantal fasen. Boven een kerntemperatuur van 35 graden zijn de verschijnselen oppervlakkig, daaronder wordt de situatie al snel kritiek (zie kader). Die twee graden lager bereik je snel, vooral in de winter. “Het lichaam wil de omgevingstemperatuur aannemen. Water geleidt warmte beter dan lucht. Je lichaam zegt dan al snel dat het niet goed gaat. Hoe dieper de onderkoeling, hoe meer lichaamsfuncties er uitgeschakeld worden. Daarom zien onderkoelde mensen ook lijkbleek; de doorbloeding stopt om de vitale organen warm te houden.” Dat betekent dat je in het water niet veel tijd hebt om de aandacht te trekken. “Je kunt in het water je benen en armen al snel niet meer gebruiken en ook de reflex om te roepen stopt. Daarom zie je vaak dat mensen in alle rust ten onder gaan. Juist rustige drenkelingen zitten vaak diep in de problemen.” Onder de 32 graden kerntemperatuur begint ook het bewustzijn af te nemen, wat grote schade tot gevolg kan hebben.

“Het begint natuurlijk met je extremiteiten (armen en benen, red.), die kunnen best een tijd zonder zuurstof. Uitschakeling van de organen heeft grotere gevolgen, bijvoorbeeld nieruitval, leverbeschadiging en problemen met de milt. De grootte van de schade hangt af van je eigen lichamelijke conditie.”

Onderkoeling - HELP houding.

In het water

Wat kun je het beste doen als je te water raakt? “Het is belangrijk om een aantal voorzorgsmaatregelen te nemen als je in de winter zeilt. Draag verschillende lagen isolerende en ademende stof. Trek handschoenen aan en zet een muts op. Het water tussen de lagen neemt de temperatuur van het lichaam aan en zorgt voor isolatie. Het belangrijkste zijn goede drijfmiddelen.”

Waarom zijn drijfmiddelen zo belangrijk? “Iedere beweging in het water is er één te veel. Bewegen kost energie, die het lichaam nodig heeft om warm te blijven. Je lichaam koelt sneller af als het water langs je lichaam stroomt. Draag een goed zwemvest met een reddingslampje, ook overdag.”

De houding speelt ook een rol. “De ideale positie is horizontaal in het water. In de praktijk is dat minder haalbaar, omdat het energie kost. Neem zo snel mogelijk de foetushouding aan. Je verliest je warmte het snelst via je oksels, knieholten en ellebogen. In de foetus- of HELP-houding worden die niet di- rect blootgesteld aan het water. Bedek je nek, zet een muts op en blijf zo rustig mogelijk.” De overlevingstijd in het water is afhankelijk van een groot aantal factoren, zoals lichaamsbouw, leeftijd, het gebruik van alcohol, conditie en de onderhuidse vetlaag. Afhankelijk van een groot aantal factoren, zoals lichaamsbouw, leeftijd, het gebruik van alcohol, conditie en de onderhuidse vetlaag.

OnderkoelingsslachtoffersOnderkoeling - WINDCHILL factor.

Wat kan ik doen als er iemand overboord valt deze winter? “Blijf rustig, voer een goede man-over-boord- manoeuvre uit en laat iemand constant de positie van het slachtoffer aanwijzen. Haal de drenkeling zoveel mogelijk horizontaal uit het water. Het bloed verzamelt zich rond de kern. Als iemand rechtstandig uit het water komt, zakt al dat bloed plotseling naar beneden. De hersenen krijgen onvoldoende zuurstof en slui- ten zich af, met alle gevolgen van dien. Als je met weinig mensen weg bent, is de beste manier om een zeil om iemand heen te slaan en hem zo aan boord te tillen. Het is niet gemakkelijk en niet comfortabel voor de drenkeling, maar hij blijft zo in ieder geval horizontaal.” En wat te doen als het slachtoffer aan boord is? “Allereerst breng je iemand naar een beschutte ruimte. Laat de natte kleren aan, omdat het water al een beetje de lichaamstemperatuur van het slachtoffer heeft aangenomen. Bij iedere beweging denkt het lichaam dat het weer energie te verbruiken heeft en dat brengt de bloedsomloop op gang. Daarmee onttrekt je warmte aan de kern.”

Hoe krijgen we het slachtoffer weer warm? “Het is belangrijk dat de opwarming van een diep onderkoeld slachtoffer van binnenuit ge- beurt. Leg de drenkeling niet naast een kachel. Door het snelle opwarmen gaan de huid- en spiervaten open en een groot deel van het bloed zal hiernaartoe stromen om eventuele schade te herstellen. Dat betekent dat er te wei- nig overblijft in de kern. Het beste kun je alle lichaamsdelen apart inpakken in een (alumini- um) deken. Controleer het hartritme via de halsslagader. Als er geen ademhaling of circu- latie is vast te stellen, begin dan met reanime- ren en neem contact op met de hulpdiensten.”

De hartfunctie is bij onderkoelingsslachtoffers moeilijk waar te nemen, omdat het lichaam de ademhaling en circulatie terugbrengt tot het minimum. De hartslag kan zkken tot onder de tien slagen per minuut, terwijl die normaal minstens zestig slagen per minut is. Daardoor kan het lijken of iemand al is overleden.“Wij zeggen altijd: een onderkoeld iemand is pas overleden als hij weer warm is en niet meer ademt. Het is voor leken vaak moeilijk vast te stellen of een lichaam nog functioneert als het koud is, ambulancepersoneel heeft daar speciale apparatuur voor. Ook al denk je: die redt het niet, ga daar pas vanuit als hij in het ziekenhuis ligt én opgewarmd is.”

Last modified: 6 mei 2021
Sluiten