Osmose: uitleg, tips en behandeling

Veel eigenaren van oude polyester boten zijn bang voor osmose, maar wat is osmose precies en wat kan er aan gedaan worden? En misschien net zo belangrijk: wat kun je er zelf aan doen?

Dit artikel is eerder gepubliceerd in Zeilen 08/2022
Tekst: Simon Jollands, vertaling: Anje Valk

Osmose ontstaat wanneer water­ moleculen doordringen in het laminaat van een polyester romp. Watermoleculen kunnen door
gelcoat heen in het laminaat dringen en wanneer ze holtes of kleine luchtbellen bereiken condenseren tot vloeibaar water. Het water reageert vervolgens met niet­ uitgeharde chemicaliën in de polyester­ hars. Dit staat bekend als hydrolyse, waardoor een waterabsorberende oplossing ontstaat die vervolgens meer water in het laminaat aantrekt. Dit proces gaat verder en door de chemische reacties wordt druk opgebouwd waardoor blazen ontstaan. Deze worden zichtbaar in de gelcoat. Het kan vele jaren duren voordat ophoping van water in de romp een probleem wordt.
Het kan voor een jachtexpert, laat staan voor een booteigenaar, heel moeilijk zijn om precies vast te stellen waar het water zich bevindt. De vraag is of het water van buitenaf door de gelcoat heen in het laminaat is gedrongen, dan wel in inge­ lamineerde structuurdelen van multiplex (stringers, spanten, schotten) of in een balsakern is binnengedrongen.
In ernstige gevallen kunnen grote delen van de romp aangetast raken. Dit kan leiden tot structurele schade als de situatie niet wordt aangepakt. In minder verge­vorderde gevallen kan de romp op de aangetaste plaats worden gestraald of geschild. Vervolgens laat men de romp drogen en vult men de kleine holtes waar de blaasjes hebben gezeten op met plamuur. Vaak wordt aangeraden om de aangetaste boot elk jaar gedurende de wintermaanden op het droge te zetten zodat de romp zo veel mogelijk kan drogen.

Vochtmeters

De eerste visuele tekenen van osmose zijn blazen en tegen die tijd is de osmose al ver gevorderd. Vroegtijdige aanwijzingen voor de ontwikkeling van osmose in een romp kunnen worden opgespoord door vocht­metingen te doen met een vochtmeter. Hoewel hoge vochtmetingen kunnen wijzen op de aanwezigheid van osmose, waarschuwen experts gewoonlijk dat meters niet altijd betrouwbare resultaten opleveren. De metingen worden beïnvloed door de atmosferische omstandigheden op de dag en tijd dat de boot heeft stilgelegen. Idealiter is de meest betrouwbare manier om vast te stellen of de rompkernen nat zijn dan ook het nemen van vochtmetingen aan de binnenkant van de romp, op een droge zomerdag, nadat de boot ten minste een paar weken op het droge heeft gestaan. Dit is uiteraard niet altijd mogelijk.

Aanpak van osmose:

1. Professionele osmosebehandeling
Een professionele osmosebehandeling is kostbaar, vanwege de benodigde arbeid en materialen. Het proces omvat het verwijderen van de gelcoat van het onder­ waterschip en eventueel van onderliggend laminaat. De blootliggende romp wordt vervolgens grondig gedroogd, vaak met behulp van infraroodverwarmers om het droogproces te versnellen. Zodra de romp volledig droog is, wordt een nieuw systeem van epoxyhars aangebracht om een duurzame ondoordringbare laag te vormen.
Het eindresultaat is meestal een sterkere romp dan de boot in het begin had. De romp zou nooit meer behandeld hoeven te worden, mits de reparatie volgens professionele normen wordt uitgevoerd.

2. Doe-het-zelfoplossing
Voor een vindingrijke doe­-het-­zelver met een beperkt budget zijn er manieren om zelf osmose te behandelen, afhankelijk van de ernst en mate van blaasvorming. Het betekent wel veel en zwaar werk. Een beschutte plek op de wal, waar de boot grondig en overdekt kan worden gedroogd, is een pre. Ga na of je aan de gereed­ schappen in de volgende stappen kunt komen, nog voor je van start gaat.
Hoe je beperkte plaatselijke blaasvorming behandelt:
1. Leg in het aangetaste gebied de gelcoat bloot door de antifouling te verwijderen. Dit kan handmatig worden gedaan met behulp van schrapers. Als het gebied daarvoor te groot is, overweeg dan om het te laten stralen.
2. Slijp de blaasjes uit en was alles grondig met zoetwater om alle onzuiverheden te verwijderen. Soms wordt hiervoor een stoomreiniger gebruikt.
3. Controleer of er geen sprake is van delaminatie en slijp indien nodig verder tot je gezond laminaat tegenkomt.
4. Laat de romp vanbinnen en vanbuiten zo goed mogelijk drogen; gebruik zo nodig warmtelampen en ventilatoren. Met een of twee weken drogen bij warm weer kom je al een heel eind.
5. Als het gebied droog is, meng dan de epoxy-plamuur aan en vul de gaten waar de blazen zaten.
6. Schuur de plamuur terug tot het oppervlak weer strak is.
7. Werk af met een primer voordat de je antifouling aanbrengt.

Uitslijpen van de blazen.

Hoe je verder gevorderde osmose met wijdverspreide blaasvorming behandelt:
1. Verwijder de gelcoat van de aangetaste gebieden. Dit kan het beste gedaan worden met een speciale elektrische schaaf. Overweeg om dit door een vakman te laten doen, want het is een lastige klus.
2. Slijp de blaasjes en gedelamineerde plekken tot je bij gezond laminaat komt.
3. Als er sprake is van ernstige delaminatie, overweeg dan om opnieuw te lamineren; dat kun je door een vakman laten doen. Laat je goed adviseren.
4. Reinig de uitgeslepen plekken met stoom om alle onzuiverheden te verwijderen.
5. Laat de romp vanbinnen en vanbuiten drogen. Je kunt daarbij ventilatoren en warmtelampen gebruiken. Het drogen kan een paar weken duren, afhankelijk van de omstandigheden. Houd in gedachten dat bewegende lucht de snelste waterverdamping geeft.
6. Controleer met een vochtmeter of het oude laminaat droog is. Vergelijk de meetwaarden met die van het deel van de romp dat altijd droog is, het deel boven de waterlijn dus.
7. Zet het oppervlak in twee lagen epoxy­ primer en volg daarbij zorgvuldig de instructies van de fabrikant op.
8. Vul alle gaten met epoxyplamuur en schuur alles na het uitharden mooi strak.
9. Breng zoveel lagen epoxyverf aan als nodig volgens de instructies.
10. Breng een laag antifoulingprimer aan en dan de antifouling zelf.

Neem maatregelen om het osmoseproces te vertragen. Water kan zowel van binnen­ uit als van buitenaf doordringen in een polyester romp.
Het is dus raadzaam om de bilge droog te houden en het interieur goed te ventileren. Bovendien moeten polyester boten met een hoog vochtgehalte ter preventie enkele maanden per jaar op het droge worden gezet.

Romp op de wal.

Osmosetips van een jachtexpert

Over osmose word ik door eigenaren en kopers van oudere schepen heel veel geconsulteerd. Hier volgen een paar nuttige tips om vast te stellen hoe ernstig de osmoseblazen zijn die je hebt waargenomen:
Kleine blaasjes op de romp zijn geen teken dat de osmose net begonnen is. Osmose is dan al een hele tijd gaande. Ook kleine blaasjes worden beschouwd als een vergevorderd stadium in het osmoseproces.

Kleine blaasjes.

Is de blaasvorming plaatselijk? Als de blaasvorming op je romp zich op een bepaalde plaats bevindt, bijvoorbeeld rond een boegschroef, betekent dit niet dat je hele romp een osmosebehandeling nodig heeft. Het is relatief eenvoudig, en aanzienlijk goedkoper, om osmosebehandelingen uit te voeren op specifieke delen van een romp.
Hoe groot zijn de blazen? Blazen ter grootte van maximaal een 10-eurocentmuntje hoeven veelal niet als een ernstig structureel probleem te worden gezien. Grotere blazen kunnen zich echter in het laminaat hebben gevormd, wat de structuur van de boot zal verzwakken.

Blaasvorming.

Moet je blaasvorming aanpakken? Volgens mij geldt: hoe eerder een boot met osmoseblaasjes wordt behandeld, hoe beter. Zelfs als de aangetroffen blaasvorming de structuur van het schip nog niet aantast, is niet te zeggen hoelang het zal duren voordat dit wel het geval is.
Het behandelen van een boot met lichte osmose is ook een stuk goedkoper dan eentje met grote blazen; die kunnen de marktwaarde van je boot ernstig aantasten. Ik raad je sterk aan om je romp door een expert te laten bekijken zodra je tekenen van blaasvorming begint te zien. De expert kan je adviseren over de beste handelswijze.
Door je schip elk jaar vier tot vijf maanden op de wal te zetten krijgt de romp de tijd om goed te drogen. Dit zal in de eerste plaats het osmoseproces in je romp vertragen en daarmee de kans op het ontwikkelen van osmoseblazen.

Grootte van blazen.

Omslagfoto en foto’s: © Simon Jollands
Tekst: Simon Jollands
Vertaling: Anje Valk