Sailors for Sustainability: Boeiend Brazilië 2.0

“Wat drijft hier veel plastic!”, roept Floris wanneer we van onze ankerplaats naar de jachtclubsteiger peddelen. We schrikken van de vervuiling in de Potengi-rivier, die dwars door het Braziliaanse Natal stroomt. Maar verbaasd zijn we eigenlijk niet, we hebben het eerder gezien. Ook het zangerige Portugees en de gastvrijheid in de jachtclub komen ons bekend voor. In 2018 bezeilden we de oost- en zuidkust van dit gigantisch grote land. Toen waren we onderweg naar het diepe zuiden, nu zijn we van plan via Suriname, de Caraïben, de VS en het hoge noorden terug naar Nederland te zeilen. We zijn dus maar kort in Brazilië, en ontzettend benieuwd wat dit boeiende land dit keer voor ons in petto heeft.

Armoede en weelde

Natal_s historische centrum heeft betere tijden gekend

Al ‘Uberend’ en wandelend door Natal merken we dat er geen andere toeristen of buitenlanders zijn. Toch voelen we ons niet onveilig in deze provinciehoofdstad van bijna een miljoen inwoners. Wel stemmen de zichtbare armoede, het vuilnis op straat en de vervallen publieke infrastructuur ons triest. Langs de weg zijn krotten waar mensen op straat liggen, naast stapels afval dat één regenbui verwijderd is van een enkeltje oceaan. “De publieke vuilophaaldienst lijkt hier niet te komen”, verzucht Ivar. Het doet ons wederom beseffen dat ecologische duurzaamheid samenhangt met sociale duurzaamheid.

De koloniale gebouwen in het oude centrum hebben duidelijk betere tijden gekend. Achter de zwarte schimmel op de gevels zijn de vrolijke kleuren nog zichtbaar, maar veel panden staan inmiddels leeg. Tegelijkertijd zijn elders in de stad glimmende woontorens met luxe appartementen verrezen. Dure auto’s die daar de parkeergarages indraaien, verraden de rijkdom van de bewoners. Een gigantisch winkelcentrum heeft op drie verdiepingen alleen maar deftige winkels. Gelukkig verkoopt de supermarkt naast geïmporteerde delicatessen ook lokale ananassen, papaja’s en bananen. De avocado’s zijn hier zo groot als meloenen! Als we met volle tassen weer aan boord zijn, vaart er net een rondvaartboot langs met harde muziek en uitzinnige feestvierders. Feesten, dat kunnen de Brazilianen ondanks de schrijnende ongelijkheid als geen ander!

Achter de naaimachine

Ons wacht eerst een flinke naaiuitdaging. Vlak voor aankomst in Natal is ons grootzeil gescheurd. In tegenstelling tot onze eerder gesneuvelde gennaker, kunnen we hier echt niet zonder. Al ruim 50.000 mijl heeft het grootzeil ons trouw over de wereldzeeën gesleurd. Het is de gegarandeerde levensduur al vele mijlen en jaren gepasseerd, dus ondanks de scheur zijn we er erg tevreden mee.

Werk aan de winkel

We besluiten ons grootzeil zelf weer op te lappen. Zeilmakers zijn hier niet, maar gelukkig hebben we vriend Feitze. Hij heeft ons voor vertrek een naaimachine aanbevolen, naailes gegeven en ons voorzien van allerlei reservemateriaal. Dat komt nu goed van pas. We knippen grote en kleine stroken uit een flinke lap dacron, via Whatsapp instrueert Feitze ons hoe we de lagen moeten opbouwen. Maar is er onder onze kleine machine wel voldoende ruimte voor dit forse zeil? We rollen het onderlijk zo strak mogelijk op en persen het onder de ruimte tussen machine en naald. Het past net! “Gelukkig zit de scheur niet verder van het onderlijk af”, zegt Floris opgelucht. De rest van de dag zijn we aan het knippen en stikken, voordat het grootzeil weer op de giek kan.

Stroom en wind mee

In de vaargids lezen we dat de noordkust van Brazilië vooral wordt bewoond door kleine vissersgemeenschappen. Het dorpje op Ilha dos Lençois trekt onze aandacht: de mensen daar staan bekend als gastvrij. We halen het anker op en worden – door het afgaand tij op de Potengi-rivier – meteen naar zee gesleurd. “We koersen eerst naar het diepe water van de Atlantische Oceaan, dan hoeven we niet om de kustvissers en hun netten te slalommen”, besluit Ivar. Vlak voor de 200 meter-dieptelijn roept een visser ons in het Portugees op. We kunnen alleen “veleiro” verstaan, maar begrijpen meteen dat hij ons bedoelt. “Daar zijn boeitjes, uitwijken!” wijst Floris. “Dit wil je niet ’s nachts meemaken”, zucht Ivar.

Oppassen voor de visboeien

Met een ruime boog zeilen we vervolgens langs het meest noordoostelijke puntje van het land: Kaap Calcanhar. We vallen af naar een voordewindse koers en gaan ineens pijlsnel. De westelijke Guyana-stroom geeft ons maar liefst drie knopen extra vaart. Tevreden kijken we naar de grote witte pleister op ons grootzeil, dat zich prima houdt.

Nachtelijke aankomst

Dankzij de forse stroom leggen we de ruim 600 mijl naar Ilha dos Lençois in recordtempo af. Midden in de nacht lopen we een brede zeearm aan. Maar dan? We zien knipperende groene en rode lampen waar we niet wijs van worden: ze komen niet overeen met de betonning die op de zeekaart staat. We besluiten achter ons anker daglicht en hoogwater af te wachten voordat we het laatste stuk varen, dat ook nog eens vlak langs ondieptes voert.

De volgende ochtend is alles veel overzichtelijker. Met een schuin oog op de dieptemeter zetten we met opkomend water koers naar het vissersdorpje. Tot onze verbazing zien we geen enkele ton, maar dankzij het getijverschil van maar liefst vijf meter blijkt dat geen probleem.

Discovissers

Op de ankerplaats van Ilha dos Lençois

We ankeren tussen twee eilanden in, vlak naast een hoog zandduin. Een Duits stel van het enige andere zeiljacht heet ons hartelijk welkom en neemt ons op sleeptouw naar het piepkleine dorpje. Daar maken we kennis met Laura, de eigenaresse van de minimarkt – die overigens ook als bar en feestlocatie dient. Uit een installatie waar Paradiso jaloers op zou zijn, brult Braziliaanse muziek. Voor de winkel is een tent opgebouwd waar het halve dorp bij elkaar zit, en af en toe en pasje danst. Het is 11 uur ’s ochtends, maar het bier vloeit al rijkelijk. Wat blijkt: het is dit weekend feest. De reden is onduidelijk. “Maakt ook niet uit, we zijn in Brazilië!”, lachen we.

In het winkeltje van Laura

Als we ’s avonds weer terug naar Luci peddelen, knipperen er weer allerlei groene en rode lampen. Bijna op de maat van de muziek. Dan zien we het: de lichtjes zitten op de markeervlaggen van de vissers. Hun boten zijn drooggevallen op het strand.

Continue verandering

In de dagen die volgen verkennen we de bijzondere omgeving op onze wandelschoenen. We klimmen op het hoge zandduin, waar dode boomtoppen een strijd tussen het zand en het bos verraden. Richting zee zien we duinen en brede vlaktes met stuivend zand. Kijken we de andere kant op, dan is daar het eindeloze groen van het regenwoud. Terwijl we zwemmen in idyllische duinvennetjes, verraden de overvliegende rode ibissen dat de Amazone niet ver weg is.

Rode ibis valt behoorlijk op

In onze vaargids – die ruim tien jaar oud is – lezen we dat er vrijwel uitsluitend gevist wordt met zelfgebouwde, houten schepen. Ook al kunnen we nog lokaal gevangen vis kopen, de tijden lijken toch echt veranderd. De nieuwste en grootste houten boten varen af en aan naar het vaste land om mensen, proviand en brandstof op te halen. We maken kennis met een groep toeristen als ze de B&B aan het strand verlaten en bij Laura’s minimarktje op de volgende boot wachten. Het blijken vooral Brazilianen die hier komen voor het feest en de mooie stranden.

Roestige windturbines

Bij Laura leren we ook waarom hier de dieselgenerator dag en nacht draait, ondanks de overvloedige zon en constante wind. “De zonnepanelen en batterijen die hier jaren geleden zijn geïnstalleerd, werken niet meer. En niemand kan ze repareren”, is haar eenvoudige uitleg. Op het strand zien we drie stilstaande, totaal verroeste windturbines. Hoe goed bedoeld ook, de energietransitie valt in deze kleine, afgelegen gemeenschap nog duidelijk niet mee.

Westwaarts

Wanneer de wind ten zuiden van oost draait en het water weer hoog genoeg is, besluiten we om verder te zeilen. Dat blijkt makkelijker gezegd dan gedaan: meerdere vissers hebben hun netten dwars over de zeearm uitgezet. We doen ons uiterste best om de vlaggen en drijvers te omzeilen en slalommen alle kanten op. Net als we denken dat we het gehaald hebben, zitten we in een fuik. Op hoop van zegen varen we tussen twee drijvers door. Het venijnige nylon ligt gelukkig diep genoeg en we komen met de schrik vrij.

Slalommend terug naar zee

We besluiten de gigantische Amazonerivier links te laten liggen en het regenwoud vanuit Suriname te verkennen. Ook willen we een beetje vaart maken om in de Caraïben nog wat bootonderhoud te kunnen doen. Terwijl de Guyana-stroom ons weer oppakt, kijken we met plezier terug op onze nieuwe belevenissen in dit gigantisch grote land. Dankjewel bijzonder Brazilië, het was wederom boeiend!

Meer informatie? Kijk hier voor duurzame oplossingen en de zeilavonturen van Sailors for Sustainability.