Fervente skûtsjesilers strijden tijdens het IFKS

Gebogen gaffels, ‘getaande’ grootzeilen en gespierde gasten: het Iepen Fryske Kampioenskippen Skûtsjesilen (IFKS) is in volle gang op de Friese wateren. In vier klassen strijden tot wel zestien skûtsjes tegen elkaar. Ferdau Bandstra (31): “Het is eigenlijk debiel hoe lomp en hard het gaat.”

De zestien skûtsjes van de B-klasse cirkelen om elkaar heen voor de startlijn. “Bakboord!”, brult een voordekker op De Trije Doarpen tegen een ander skûtsje dat gevaarlijk dichtbij komt. Het is dringen, proppen en bovenal hard varen ondanks de geringe ruimte. Dan klinkt het startschot – een buks die met los kruit wordt afgevuurd. Plots liggen alle skûtsjes met de neuzen dezelfde kant op. De race begint.

Van exclusief naar toegankelijk

Het IFKS is een van de twee bestaande kampioenschappen binnen het skûtsjesilen. In zeven dagen vaart de vloot zeven wedstrijden bij verschillende Friese steden en dorpen. Er is een A-klasse, een A-klein klasse (skûtsjes tot 17,1 meter lang), een B-klasse en een C-klasse. Het andere kampioenschap, het Sintrale Kommisje Skûtsjesilen (SKS), werd begin augustus gevaren met altijd precies veertien skûtsjes die allemaal in dezelfde klasse streden om de kampioenstitel.

Het belangrijkste verschil tussen het IFKS en SKS is dat bij de laatstgenoemde enkel schippers die uit een Friese schippersfamilie komen mogen meedoen. Op de website van het SKS staat dit expliciet als voorwaarde voor deelname: De schipper moet in rechte lijn afstammen van een Fries die hoofdzakelijk in Friesland onder zeil zijn brood heeft verdiend met een vrachtschip in tenminste 10 jaar van de vorige eeuw. In 1982 hebben andere skûtsjesilers hun koppen bij elkaar gestoken en het Iepen (open) skûtsjekampioenschap opgericht (IFKS), waarbij iedereen met een skûtsje mocht participeren.

Bij skûtsje De Trije Doarpen gaat het vandaag niet vlekkeloos. Na twee valse starten van de vloot hangt er nu een zwarte cilinder op het startschip: als je vals start, ben je direct gediskwalificeerd. Wat helaas bij De Trije Doarpen het geval is. Ze keren om en varen terug naar Heeg.

Tactisch en nostalgisch

De overige vijftien boten, echter, zijn hard op weg naar de bovenboeien. Er wordt gesjord aan de schoten en de zwaarden. Om een koers te verleggen zijn er soms wel twee mensen nodig die met hun volle gewicht tegen het roer aan duwen voordat het (soms ruim 19 ton wegende) skûtsje zich wendt.

Na de wedstrijd, die anderhalf uur duurt en waarin de skûtsjes zo’n drie keer op en neer zijn gevaren tussen de bovenboei en de spreader beneden, legt Ferdau Bandstra uit wat het skûtsjesilen inhoudt. Haar vader was viermaal IFKS-kampioen, en nu zeilen haar broer en neef ook op een eigen skûtsje. Zelf helpt ze mee met de organisatie door met de ‘persboot’ rondjes te varen tijdens de wedstrijd. “Het is een tactisch spelletje,” zegt ze, “Vooral tijdens het kruisrak proberen de skûtsjes elkaar in de weg te liggen, een loefwedstrijd aan te gaan en met gebruik van de vaarregels anderen weg te concurreren.”

Daarbij is het nostalgisch. “Veel mensen hier hebben al vroeg in hun leven kennisgemaakt met het skûtsjesilen,” zegt de schippersdochter. Zij is daarop zelf geen uitzondering. “Het robuuste van de schepen, de historie die eraan verbonden is en ook simpelweg het zeilen maakt het zo mooi.” Haar broer Wietse Bandstra, schipper van Redbad, traint wekelijks met zijn bemanning voor het IFKS. De voorgaande twee jaar ging het IFKS wegens de pandemie niet door.

Publiek welkom

Skûtsjes zijn tjalken die tot vroeg in de vorige eeuw zijn gebouwd op een Friese werf. Ze werden gebruikt om veen en stront te vervoeren. De breedte van het schip hing af van de breedte van de sloten waar het schip haar vaarwater had. De schipper en zijn familie woonden aan boord en af en toe werden er wedstrijdjes gevaren tussen de verschillende skûtsjes. Zo is het skûtsjesilen begonnen.

Op zaterdag 20 augustus is de finale op het IJsselmeer bij Lemmer. Tot die tijd varen de skûtsjes wedstrijden in Echtenerbrug en (twee) in Lemmer. Er is volop publiek aanwezig, wat niet raar is. Het traditionele vergezicht van bruine grootzeilen, witte fokken en stalen platbodems met houten zwaarden blijft prachtig.