We weten dat Paaseiland het meest afgelegen bewoonde eiland ter wereld is, maar dit dringt pas echt tot ons door als we ernaartoe zeilen. De etmalen op de oceaan rijgen zich aaneen. Na grijze, natte en koele dagen volgen wolkeloze en aanmerkelijk warmere. Soms vliegt een nieuwsgierige stormvogel een rondje om onze boot. De sterrenhemel is zó helder dat we de melkweg tot aan de horizon kunnen zien. Na 18 dagen en ruim 2.100 mijl op zee laten we ons anker zakken bij de hoofdstad Hanga Roa. We zijn best een beetje trots dat we deze afgelegen bestemming op eigen kiel hebben bereikt. Dit was onze langste tocht tot nu toe.
Voor anker onder het toeziend oog van een Moai
Polynesische topprestatie
Natuurlijk hebben we het tegenwoordig makkelijk door allerlei hulpmiddelen, zoals gps en digitale zeekaarten. Hoe hebben de oorspronkelijke bewoners dit stipje in de Grote Oceaan – omvang Texel – ooit gevonden? Genetisch, taalkundig en archeologisch onderzoek heeft uitgewezen dat de Polynesiërs Paaseiland ontdekten. Rond het jaar 1100 zetten ze hier voet aan wal na duizenden mijlen zeilen in een soort catamaran. Aangezien contact met de rest van de wereld pas zes eeuwen later plaatsvond, kan je hun ontdekking met recht een topprestatie noemen.
Een replica van een Polynesische zeilcatamaran
Uitputting van een paradijs
Vanwege hun isolement waren de bewoners van Rapa Nui, zoals zij dit eiland noemden, noodgedwongen zelfvoorzienend. Dankzij moderne onderzoeksmethoden weten we dat er tientallen soorten subtropische bomen en planten op het eiland groeiden, waaronder grote palmen. Ook leefden er miljoenen vogels voordat de mens het eiland ontdekte. Het moet één groot paradijs zijn geweest voor de kolonisten. Helaas zijn zowel bomen als vogels verdwenen. Daardoor kwamen de eilanders voor grote uitdagingen te staan. Wat er precies is gebeurd en hoe de eilanders hiermee omgingen, is relevant voor ons voortbestaan op aarde. Paaseiland is een kleine oase in de Grote Oceaan; onze planeet is nietig in het eindeloze heelal, met soortgelijke uitdagingen. We vragen ons daarom af: wat kunnen we leren van Paaseiland?
Schaarste leidt tot onrust
Sommige Moai zijn we 10 meter hoog
We lezen ons grondig in, bezoeken het geschiedenismuseum en fietsen het eiland over op zoek naar archeologische hotspots. Wat ons direct opvalt zijn de moai: de grote stenen beelden waar Paaseiland bekend om staat. Ze zijn gemaakt als eerbetoon aan invloedrijke voorouders. Sommige zijn wel tien meter hoog en wegen tonnen. Ze werden steeds groter waardoor er ook steeds meer mankracht voor nodig was. Voor het transport was waarschijnlijk hout nodig, net als voor scheepsbouw en vuur. Hierdoor werd het een steeds schaarser product.
Ratten, die met de Polynesiërs waren meegezeild, verergerden dit. Hun favoriete dieet bestond uit boomzaden en vogeleieren. Hierdoor leverden ze waarschijnlijk een flinke bijdrage aan de complete ontbossing van het eiland en het uitsterven van bijna alle vogels. Deze ecologische crisis maakte het onmogelijk om zeewaardige schepen te bouwen voor de visvangst en om de moai te verplaatsen. Er ontstond sociale onrust en de productie van de stenen beelden kwam plotseling tot stilstand. Stille getuigen van dit drama zijn de onafgemaakte moai in de steengroeve.
Aanpassen en innoveren
Toch is deze ellende slechts één kant van het verhaal. De honderden moai die over het hele eiland verspreid staan, tonen aan dat de beschaving een hoog niveau had bereikt. Met gedrevenheid, samenwerking en techniek lukte het om beelden te maken, verplaatsen en rechtop te zetten. Een andere indrukwekkende prestatie is dat de bewoners in staat waren hun dieet en landbouwmethoden aan te passen. Archeologisch onderzoek wijst uit dat ze minder vogels en zeevis gingen eten, en juist meer schelpdieren en rattenvlees. Naarmate de ontbossing toenam, de vruchtbare bodem erodeerde en de wind een negatieve invloed kreeg op gewassen, bouwden ze ingenieuze cirkels van steen. Die hielden de grond vochtig en beschermden de bodem en gewassen tegen de wind. Dat verklaart waarom de eilandbewoners goed doorvoed en vrolijk waren, volgens de eerste ‘buitenstaanders’ die Paaseiland betraden.
Confrontatie met Europa
Rapa Nui is de originele naam van het eiland
Op 5 april 1722 stuitten drie Nederlandse schepen onder aanvoering van Jacob Roggeveen per toeval op Rapa Nui. Het was paaszondag; vandaar dat Roggeveen het Paaseiland noemde. De ‘kennismaking’ verliep niet bepaald soepel: naar verluidt werden minstens 10 eilanders doodgeschoten. Latere ontmoetingen met buitenstaanders waren nog rampzaliger. Door slavernij en nieuwe ziektes waren er in 1877 van de duizenden inwoners nog maar 110 over.
Paaseiland anno 2020
Tegenwoordig is het eiland een populaire vakantiebestemming, wat voor welvaart zorgt. Maar deze steunt vooral op vliegtuigen die meermaals per dag aan- en afvliegen. Zij brengen niet alleen toeristen, maar ook voedsel en andere levensbehoeften. Olietankers vullen regelmatig de grote opslagtanks op het eiland met fossiele brandstoffen, zodat de grote vloot auto’s kan blijven rijden. De bevolking lijkt afhankelijker dan ooit van de buitenwereld.
Veel eilanders hebben zelf fruitbomen in de tuin
Toch zien we veel hoopgevende initiatieven die bijdragen aan meer zelfredzaamheid en een betere bescherming van het milieu. Zo hebben veel bewoners een lap grond om hun huis met een groentetuin en fruitbomen. Hun boodschappen kunnen ze doen in een verpakkingsvrije supermarkt. Voor vuilnis zijn er inzamelpunten om het te scheiden en te recyclen. De vereniging voor lokale kunst en cultuur zet zich ook in voor fietsen en een betere fietsinfrastructuur. De dienst die het nationale park beheert, kweekt zelf bomen voor herbebossing. En de wateren rond het eiland hebben een beschermde status gekregen dankzij de inzet van lokale activisten. Ten slotte organiseren geëngageerde bewoners regelmatig strandschoonmaken, waar we natuurlijk graag aan meedoen.
De toekomst? Die maken we zelf!
De bewoners van Paaseiland hebben aan den lijve ondervonden dat de menselijke beschaving afhankelijk is van onderlinge samenwerking en gezonde ecosystemen. Tegelijkertijd hebben ze bewezen vindingrijk te zijn en zich aan te kunnen passen. De belangrijkste les van Paaseiland is – wat ons betreft – dat onze toekomst niet vaststaat, maar afhangt van ons eigen gedrag. Het is aan ons om slimme, duurzame keuzes te maken, waardoor zowel mens als natuur een positieve toekomst heeft.
Boodschappen doen met onze eigen voorraadbakjes!
Daarnaast laat Paaseiland zien dat de weg naar een duurzamere samenleving niet eenvoudig is. Zeker niet nu de toeristensector en de consumptiemaatschappij een zware wissel trekken op de zelfredzaamheid en de natuurlijke hulpbronnen van de bewoners. Toch geven ontmoetingen met bezorgde en actieve bewoners ons het gevoel dat er hard aan een duurzame toekomst wordt gewerkt. Het is duidelijk: van hen kunnen we nog wat leren. We blijven dus wat langer om nader kennis te maken met deze voorvechters van een duurzaam Paaseiland!
Meer informatie? Klik hier voor ons uitgebreide Engelstalige artikel.
Tags: Duurzaam, Sailors for Sustainability, Vertrekkers Last modified: 17 maart 2021
