Van 7 april tot en met 24 juni is in het Fries Scheepvaart Museum te Sneek de tentoonstelling ‘Van Jacobsstaf tot GPS’ te zien. Hierin wordt de geschiedenis belicht van de navigatie op zee en de daarbij behorende instrumenten.
Eén van de moeilijkste opgaven voor een zeeman was plaatsbepaling. Zodra de kust achter de horizon verdween, waren er maar weinig aanknopingspunten. Met een kompas kon je zien in welke richting je voer en met een log hoe hard je ging. Hiermee kon je een gegist bestek maken, een ruwe schatting van waar je bent. Beide instrumenten waren echter vaak onzuiver waardoor hij wel eens op een heel andere plek kon zijn dan hij had berekend.
Sterren en satellieten
Het zuiver bepalen van het vertrekpunt en het regelmatig controleren van het gegist bestek was dus noodzakelijk, maar hoe deed men dat als er geen kust in zicht was?
Al vroeg realiseerden astronomen en zeevaarders zich dat er aan het heelal punten zijn die vast staan of zich in ieder geval volgens een vaste formule verplaatsen. De zon en de poolster waren hiervan op het noordelijk halfrond de belangrijksten. Als je nu eens wist waar je was ten opzichte van deze voorspelbare punten kon je door middel van berekeningen met een tabellenboek bij benadering bepalen waar je was. GPS-navigatie werkt tegenwoordig eigenlijk nog grotendeels hetzelfde. De sterren zijn vervangen door satellieten en het rekenwerk wordt door een computer gedaan. Navigatie met deze door de mens gemaakte sterren is niet meer weg te denken uit de scheepvaart maar ook het navigatiesysteem in vliegtuigen of de auto maakt gebruik van GPS.
Astrolabium
De tentoongestelde instrumenten die werden gebruikt om een ‘zonnetje te schieten’ en meer moderne elektronische navigatieapparatuur geven een chronologisch beeld van de navigatie op zee. Een groot deel van de instrumenten komt uit de eigen collectie van het Fries Scheepvaart Museum. Hieronder bijvoorbeeld een complete en daardoor zeer zeldzame Jacobsstaf en een aantal fraaie sextanten en octanten waaronder een achttiende-eeuws exemplaar van de loodsen van Oostmahorn. Verschillende bruikleengevers hebben instrumenten aangeleverd die helpen het verhaal compleet te maken. Bijzondere bruiklenen zijn een (replica van een) vroeg-zeventiende-eeuws astrolabium en een verzameling apparatuur voor radio- en satellietnavigatie.
Het Fries Scheepvaart Museum is te vinden op 53°01’56.14″ Noorderbreedte en 5°39’47.22″ Oosterlengte
Kijk voor meer informatie op: www.friesscheepvaartmuseum.nl
