Moet het Markermeer weer worden omgedoopt tot Zuiderzee?

De Zuiderzee is van cruciale betekenis geweest voor het ontstaan en de ontwikkeling van de Lage Landen, Nederland in het bijzonder. Het water was heel belangrijk op het gebied van handel, visserij en waterbeheer. Maar ook als bestaansvoorwaarde en inspiratie voor uitingen van kunst en cultuur en als bron voor recreatie.

De voltooiing van de Afsluitdijk in mei 1932 maakte een meer van de voormalige zee, met grote gevolgen voor de natuur en de visserij. Feitelijk eindigde deze en daarmee de bestaansgrond voor veel daaraan verbonden beroepsgroepen. Met de komst van de Afsluitdijk verdween ook de naam ‘Zuiderzee’ van de kaart en werd een belangrijk stuk geschiedenis afgesloten.

Evert Lagerweij, oud-bestuurder bij Het Watersportverbond,  ziet graag dat de naam ‘Zuiderzee’ op de zeekaart wordt hersteld. Dit ter ere van de vele Nederlanders die met hart en ziel aan dit deel van Nederland hun krachten, misschien hun leven, hebben gegeven. In zijn ogen moet het Markermeer weer worden vernoemd. Zo komen ‘Flevoland’ en ‘Zuiderzee’ weer naast elkaar in beeld. Het precedent is er: immers de Gouwzee, oorspronkelijk Goutzee, bleef een ‘zee’ op de kaart, maar zonder open verbinding met Noordzee of een oceaan.

(c) Szilas in the Teylers Museum.

Historie van de Zuiderzee

In weinig streken in Nederland hebben zich in vroegere tijden meer veranderingen voltrokken dan rond de (voormalige) Zuiderzee. In 1340 duikt voor het eerst de naam Sudersee op, die circa zeshonderd jaar in gebruik zou blijven. ‘Sudersee’ verwees in het bijzonder naar de relatief zuidelijke ligging van het water, op de route die de Ommelandvaarders aflegden. Zij lag zuidelijk ten opzichte van respectievelijk de Oostzee en de noordelijke Noordzee. Ommelandvaarders waren de schippers die in de Middeleeuwen onder primitieve omstandigheden de gevaarlijke tocht om Jutland naar de Oostzee-landen maakten.

De moedernegotie was de handel met de landen rond de Oostzee die de kooplieden uit Amsterdam dreven vanaf de Late Middeleeuwen. Deze handel was de voornaamste bron van de Amsterdamse welvaart. Zo kon de stad zich ontwikkelen tot het economische centrum van Holland en stapelplaats van Europa. Nederlandse handelaren verscheepten wijn en zout uit Frankrijk en Portugal naar de landen rond de Oostzee. Zij keerden vooral terug met graan, Zweeds kruit, hout, ijzer en wapens die deels weer naar landen gingen rond de Middellandse Zee. De vaart over de Zuiderzee had hierin een belangrijke rol.

De stormvloed van 1916. (c) Kees Hofker.

Visserij en stormvloed

Tussen het begin en het midden van de 19e eeuw werd de visserij op de Zuiderzee gaandeweg belangrijker. In Volendam, Marken, Huizen, Bunschoten-Spakenburg, Harderwijk, Urk en Vollenhove viste men vanaf de eerste helft van de 19e eeuw steeds meer. Uiteindelijk bleek de visserij van de Zuiderzee voor Nederland belangrijker dan die van de Noordzee. Rond 1900 was de Zuiderzeevisserij op haar hoogtepunt. Er werd actief gevist met zo’n 3.000 platbodems op haring, ansjovis, paling, bot en garnalen. Tussen 1902 en 1912 zakte de vangst echter enorm in.

Na de stormvloed van 1916, waarbij tientallen doden vielen en grote delen van Nederland onder water kwamen te staan, werd definitief besloten de Zuiderzee af te sluiten. Dit was uiteraard vanwege de veiligheid, maar ook omdat er door de Eerste Wereldoorlog een voedseltekort was ontstaan. De behoefte aan nieuwe landbouwgrond was daardoor verder toegenomen.

(c) Johannes van Keulen.

In ere hersteld

De Afsluitdijk maakte een meer van de voormalige zee. Het water werd zoeter, wat de nekslag was voor de duizenden vissers die eerder op de Zuiderzee hun boterham verdienden.

De rijke geschiedenis van de Zuiderzee, de invloed die deze heeft gehad op de geschiedenis van Nederland en de vele Nederlanders die hun werk en inspiratie uit dit gebied hebben gehaald, rechtvaardigt het herstel van de naam ‘Zuiderzee’ op de Nederlandse zeekaart volgens Evert Lagerweij.

Omslagfoto: Yvette Hoitink