Impeller

Onmisbaar en kwetsbaar

Een sluipmoordenaar is het, dit rubberen schoepenradje in de pomp van het koelsysteem van de motor. Zonder water raakt de impeller, zoals dit molentje heet, zo verhit, dat de schoepjes afbreken. Vervangen is gelukkig een koud kunstje.

Op weg naar de wedstrijdbaan op de Noordzee is de motor weer eens het hoofdonderwerp van gesprek. “Er komt nog steeds geen water uit te uitlaat! Heb je de afsluiters wel open gezet?”

“Volgens mij heb ik die wel open gezet ja”

“En de wierpot, heb je die gecontroleerd?”

“Jazeker, die kan het niet zijn, ik moet alleen het deksel nog even dichtdraaien.” Zodra de wierpot dicht is, klinkt al snel een gorgelend geluid bij de spiegel, gevolgd door een straal water uit de uitlaat. De motor wordt weer gekoeld en impeller, die zonder water snel te heet wordt, heeft het overleefd.

Waterpomp

De waterpomp in het koelsysteem van een dieselmotor zuigt het buitenwater eerst door de wierpot en stuwt het vervolgens in het koelsysteem van de motor, waarna het water de boot via de uitlaat verlaat. De impeller draait rond in het pomphuis, een rond doosje met een deksel erop. Het pomphuis is aan de binnenkant niet helemaal rond, aan een kant zit een verdikking. Als de schoepjes deze verdikking passeren worden ze platgedrukt. De ruimte tussen de schoepjes wordt kleiner en het water wordt er tussenuit gedrukt. Op de plaats waar de schoepjes worden platgedrukt, is de uitgang van de pomp. Is de verdikking gepasseerd, dan opent de ruimte tussen de schoepen zich weer bij de opening voor watertoevoer.

De rubberen schoepen van een impeller zijn gemaakt om vaak te buigen en weer terug te veren. Er zijn verhalen bekend van impellers die na zeven jaar nog steeds geen barstjes of scheuren vertoonden. Maar de meeste impellers gaan minder lang mee. Fabrikanten adviseren om de impeller elke twee jaar te vervangen. Gezien de geringe moeite en kosten van vervanging afgewogen tegen de problemen die een beschadigde impeller kan opleveren, is jaarlijkse controle of vervanging geen gek idee. Het is in ieder geval aan te raden om een reserve impeller aan boord te hebben.

Kwetsbaar

Zonder koeling raakt een motor oververhit. Koelwater is dus eigenlijk net zo onmisbaar als brandstof. Raakt de leiding verstopt, bijvoorbeeld door een blokkade van de waterinlaat, dan komt de waterpomp droog te staan. Het rubber van de impeller heeft water nodig als koeling en als smeermiddel. Zonder water wordt het rubber warm en beginnen de schoepjes al snel te scheuren en af te brokkelen. Bedenk dat de impeller altijd draait als de motor ook draait. Het systeem stop dus niet als er iets stuk gaat.

Als de rubberen schoepen afbreken, is de kans groot dat de losse stukjes het koelsysteem in worden gespoeld en blijven steken bij de eerste vernauwing die ze tegenkomen. Dat is vaak een filter. De losse stukjes blokkeren de doorgang en als de impeller nog deels in tact is, zullen de laatste schoepen sneller afbreken door overbelasting vanwege de verstopping. De koelwaterpomp is dus net als de brandstofpomp een cruciaal onderdeel voor het functioneren van de motor, maar heeft als bijkomend nadeel dat het een kwetsbaar onderdeel is.

Vacuüm in de wierpot

In de wierpot staat normaal water. Is de wierpot open voor inspectie, dan zakt het water eruit. Als de motor vervolgens weer wordt gestart, moet de waterpomp eerst de lucht uit de wierpot en de leidingen pompen. De impeller is hierop berekend, maar het is verstandig om de motor, en dus de pomp, even wat meer toeren te laten maken door wat extra gas te geven. Aan het geluid van de uitlaat is vaak al wel te horen of er water meekomt. Het kan echter zo zijn dat de pomp de lucht niet weggepompt krijgt en dat er geen water in het koelsysteem komt. Dit kan twee oorzaken hebben: of het wierfilter is niet goed afgesloten en er lekt lucht in het systeem of de waterpomp is niet meer in staat de lucht weg te pompen door slijtage. Draai de wierpot nog een keer goed dicht of smeer de randen in met vaseline. Doet het probleem zich nog steeds voor, dan moeten we de waterpomp openmaken voor inspectie.

De impeller past precies in het pomphuis, het rubber sluit nauw aan tegen de zijkanten. Als er op zanderig water wordt gevaren, zoals op de Waddenzee, dan schuurt het zand tussen de ronddraaiende impeller en de beide kopse kanten van het pomphuis. Het deksel slijt aan de binnenkant (zie foto).

Achterstevoren

Tijdens de normale werkzaamheden van de waterpomp is de door slijtage ontstane speling tot een bepaalde mate geen probleem, er wordt voldoende water rondgepompt. Maar als de waterpomp eerst lucht moet wegpompen om door een vacuüm de leidingen zo vol te zuigen dat de wierpot wordt gevuld, dan kan de speling langs de impeller wel een probleem zijn. Lucht is veel dunner dan water. Denk maar aan een scheepsschroef die op water wel grip heeft maar op lucht niet. Het lukt de impeller dan niet om voldoende zuigkracht te genereren om het water in de wierpot te trekken.

Een praktische oplossing die dit probleem tijdelijk kan verhelpen, is het achterstevoren terugplaatsen van het plaatje. De buitenkant is nog helemaal vlak. Wel moet de verflaag en eventuele oneffenheden worden weg gevijld. Maar in een uiterst geval van nood, een dichterbij komende lagerwal, kan het plaatje er zo op.

Kortom

De impeller is een onmisbaar, maar ook zeer kwetsbaar onderdeel van de motor en is eenvoudig te vervangen. Daarvoor moet er natuurlijk wel een reserve exemplaar aan boord zijn, evenals het juiste gereedschap. En om goed voorbereid te zijn kan het geen kwaad om het pomphuis open te maken om de huidige impeller een keer te inspecteren.

Vervangen

Wie een reserve-impeller aan boord heeft, moet weten hoe hij een impeller vervangt. Dit is op zich een eenvoudig klusje. Enige complicatie kan de bereikbaarheid zijn. Sommige botenbouwers weten de motor zo in te passen dat er weinig werkruimte over blijft om normale onderhoudswerkzaamheden te doen.

1. Lokaliseer het pomphuis. Het is een rond doosje met een platte deksel waarop aan twee kanten een leiding is aangesloten.

2. Draai de schroeven van het deksel los. Houd een emmer of een spons bij de hand: als het deksel open gaat, loopt het water uit het pomphuis en uit de leiding. En haal het deksel van het pomphuis. Het kan nodig zijn om het deksel met de punt van een mes los te wippen.

3. Trek ook de pakking, een papieren ringetje, los.

4. Haal nu de impeller uit het pomphuis. Dat kan door met en puntige tang aan een van de schoepjes te trekken. Een andere oplossing is om het rad er met twee schroevendraaiers uit te werken. Let er wel op niet de randen van het pomphuis te beschadigen.

5. Inspecteer nu de impeller. Als er rubber van de impeller is afgebroken bevindt zich dat waarschijnlijk nog in het koelsysteem. Deze losse stukjes kunnen het systeem bokkeren en moeten worden opgespoord.

6. Vet de nieuwe impeller in met het smeermiddel uit het meegeleverde tubetje of gebruik zuurvrije vaseline.

7. Vet ook de rand van het pomphuis en de binnen kant van het deksel in.

8. Druk de nieuwe impeller in het pomphuis, een van de schoepjes moet daarbij worden platgedrukt. De impeller kan in twee richtingen draaien, het maakt dus niet uit naar welke kant het schoepje wordt platgedrukt.

9. Leg de pakking op het deksel en steek de schroefjes door de deksel en de pakking.

10. Schroef het deksel weer op het pomphuis. Draai de schroeven om en om aan.

11. Noteer in het logboek dat de impeller is vervangen en voeg de aanschaf van een reserve-exemplaar toe aan de kluslijst.