Meteo

Zo ontstaat mist

22:59

Het aardoppervlak is voor ongeveer zeventig procent bedekt met water, zodat er voor watersporters voorlopig niets te vrezen valt over een tekort aan ruimte. Water kennen we in drie verschijningsvormen: uiteraard vloeibaar, vast (ijs) en gasvormig (waterdamp). 
Meteoroloog Henk Huizinga gaat in dit artikel nader in op die laatste vorm, damp, omdat waterdamp uiteindelijk zorgt voor het ontstaan van wolken en mist. Daarvan is mist de meest verraderlijke omdat deze vaak onverwacht opduikt.
 tekst henk huizinga – foto’s p.w.j. van hurk

Waterdamp is altijd in lucht aanwezig, vaak zonder dat we daar iets van merken. Het wordt pas zichtbaar als er een teveel van ontstaat en de waterdamp condenseert. Mist en bewolking zijn daar een voorbeeld van. De hoeveelheid waterdamp die in de atmosfeer aanwezig is, kunnen we onder andere meten met bijvoorbeeld een hygrometer. Vaak is dit instrument aanwezig in een ‘weerstation’, dat naast de vochtigheidsgraad tevens de luchtdruk en de temperatuur weergeeft. De hoeveelheid aanwezige waterdamp wordt aangegeven in procenten, waarbij in huis een waarde tussen 40 en 65 procent als aangenaam wordt ervaren.

Er bestaat een relatie tussen de hoeveelheid waterdamp in lucht en de temperatuur van die lucht. Hoe warmer de lucht, des te meer onzichtbare waterdamp erin kan zitten. Dit wist u al, want als u iets wilt laten drogen, voert u warmere lucht aan waardoor de nattigheid verdampt.

Bij het ontstaan van mist gaat het over de combinatie van de luchttemperatuur en de vochtigheidsgraad. Uit deze twee onlosmakelijk met elkaar verbonden meetbare grootheden is te berekenen bij welke temperatuur (T) waterdamp overgaat naar een vloeibare en dus zichtbare vorm. Dauw is hier een voorbeeld van. Dauw is waterdamp, die zich door condensatie afzet op de omgeving. De temperatuur waarbij dit gebeurt wordt daarom niet toevallig de dauwpuntstemperatuur (Td) genoemd.

Als lucht een T=25° en een Td=20° heeft, is een daling van de luchttemperatuur van 25° naar 20° voldoende om een 100% vochtigheidsgraad te bereiken. Vanaf dat moment is de lucht verzadigd met waterdamp. Om mist te kunnen laten ontstaan zijn heel kleine zogenoemde condensatiekernen nodig waarop de waterdamp zich kan afzetten. Dit is microscopisch gruis of stof dat in onze atmosfeer zweeft en in voldoende mate aanwezig is. Boven zee zijn dit zoutkristallen.

Hoe verder T en Td uit elkaar liggen, hoe droger de lucht is. Aan de lijzijde van een bergrug kunnen als gevolg van föhn (droge, warme valwind) bijvoorbeeld waarden voorkomen als T=25 en Td=-5, waardoor er geen sprake zal zijn van mistvorming.

Mist (Temp. vs dauwpunt)

Soorten mist – Stralingsmist.

Overdag loopt door instraling van de zon de temperatuur van het aardoppervlak op. Deze warmte wordt vervolgens afgegeven aan de boven het oppervlak aanwezige lucht, die daardoor eveneens in temperatuur toeneemt. ’s Nachts straalt de aarde nog steeds warmte uit, maar omdat er van de zon geen energie wordt ontvangen, neemt de temperatuur van het aardoppervlak af. Daardoor daalt ook de temperatuur van lucht die zich er boven bevindt. Vooral bij heldere hemel en weinig wind kan de luchttemperatuur aan het aardoppervlak dalen tot het dauwpunt, en ontstaat mist. Deze vorm van mist treedt voornamelijk boven land op. Het kan gebeuren dat de lucht wel afkoelt, maar niet voldoende om het dauwpunt te halen. De 100 procent vochtigheid wordt dan niet bereikt en er gebeurt niets. Stralingsmist ontstaat aan de grond en breidt zich geleidelijk naar boven toe uit. Na zonsopkomst zorgt de bodemwarmte er voor dat de mist ook weer van onder af oplost. Als na het vormen van mist bewolking komt binnendrijven, krijgt de zon het moeilijk om de aarde te verwarmen en kan het gebeuren dat de mist overdag niet verdwijnt. Deze situatie komt met name in het najaar voor. Het zeewater zal gedurende de nachtelijke uren nauwelijks in temperatuur afnemen waardoor de bovenliggende lucht eveneens niet kouder wordt. Stralingsmist komt boven zee derhalve niet voor.

– Regenmist en frontale mist

Het passeren van een front gaat meestal gepaard met neerslag. De regen verdampt voor een gedeelte in de lucht waar ze doorheen valt. De vochtigheidsgraad van de lucht neemt daardoor toe, waardoor laaghangende bewolking en mist kunnen gaan optreden.

– Arctische zeerook

Wanneer koude lucht over warm zeewater stroomt, ontstaan in de luchtlaag net boven het water stijgende en dalende luchtbewegingen. Door vermenging raakt die lucht verzadigd met waterdamp en ontstaat mist. Stijgende luchtbewegingen voeren deze mist omhoog waardoor het er rokerig uit kan zien. Deze mistvorm komt zeer frequent voor bij Labrador en Newfoundland, waar koude lucht uit de Labradorstroom in aanraking komt met het warme water van de Golfstroom.

– Advectieve mist

Er is nog een methode mist te laten ontstaan. Door lucht over een koud oppervlak te laten stromen (advecteren), koelt die lucht geleidelijk af. Afhankelijk van het dauwpunt (dus van de hoeveelheid waterdamp) van die toestromende lucht treedt er op een bepaald moment verzadiging op, waardoor de waterdamp zichtbaar wordt in de vorm van mist.

Het Kanaal en de Noordzee zijn gebieden waar deze mist vaak voorkomt, met name in het voorjaar als de watertemperatuur nog laag is. Deze zomer kwam het langs onze kust voor (zie de afbeelding boven), dat met een zwakke oostelijke wind vrij vochtige lucht vanaf het land richting de Noordzee werd gevoerd. Aangezien de temperatuur van het zeewater lager lag dan de dauwpuntstemperatuur van de aangevoerde lucht, vormde zich op zee mist.

Weersatelliet  

Op satellietbeelden zijn mistvelden zeer goed te herkennen omdat de grens van de mistvlek bijna onnatuurlijk scherp is. Hierdoor is goed onderscheid te maken met de rafelige structuur van wolken die mogelijk ook zichtbaar zijn.

Informatie van weersatellieten kan dus van onschatbare waarde zijn. Een overtocht naar bijvoorbeeld Engeland kan, ondanks gunstige weerkaarten, door onverwacht opduikende mist worden bemoeilijkt. Weerkaarten leveren veel informatie op over de wind en fronten, maar mist is er niet op te herkennen. Bij mijn weten is de Engelse maritieme weerdienst Northwood de enige die in haar uitzendschema een speciaal kaartje heeft opgenomen waarin gebieden worden aangegeven waarbij het zicht minder dan 1 km bedraagt. Deze kaart met de titel Reduced visibility prognosis T+24 wordt twee maal per dag via de korte golf verstuurd.

De gedachte dat mist zich vormt bij weinig wind, gaat alleen op voor de eerder besproken stralingsmist boven land. Op zee kan het gebeuren dat vochtige lucht met 20-25 knopen snelheid aankomt boven koud zeewater en afkoelt tot het dauwpunt, met mistvorming als gevolg. Ook een elders op zee ontstaan mistveld kan met de heersende wind worden verplaatst en als een muur op u afkomen en u compleet verrassen. Ook deze fenomenen zijn niet uit een weerkaart te halen.

Tijdens de laatste Volvo Ocean Race had de vloot op de etappe naar Rotterdam naast een gebrek aan wind ook te maken met een uitgestrekt mistveld op de Noordzee. Op vrijdag 9 juni ontvingen wij met onze eigen satellietontvanger deze foto van de NOAA-18, waarop de grenzen van het omvangrijke mistveld prima zijn te zien.mist-satfoto-1

U zult het dus voornamelijk moeten hebben van satellietbeelden, want u hebt wel wat beters te doen dan continu de lucht- en zeewatertemperatuur te meten en vervolgens met een hygrometer de luchtvochtigheid te bepalen.

Tags: Last modified: 8 april 2021
Sluiten