Man overboord, man vast en dan?

U moet er niet aan denken. Het is cliché om te zeggen dat we er alles aan moeten doen om zoín incident te voorkomen. Maar als het u overkomt? Dan moet u bijzonder snel handelen. Ervoor zorgen dat u heel snel bij de drenkeling komt is ÈÈn. Maar als u hem eenmaal te pakken hebt, hoe krijgt u hem dan aan boord?

In dit artikel slaan we de stap om bij de drenkeling te komen even over. We gaan ervan uit dat dat gelukt is en dat we halvewind bovenwinds van de overboord geslagen persoon liggen met het grootzeil strak getrokken en eventueel de fok bak, afhankelijk van de man overboord manoeuvre. Onze boot ligt redelijk stil op de plaats en drift een beetje naar benedenwinds. De man ligt in de luwte van onze boot. Doordat we het grootzeil nog gehesen hebben, helt de boot over naar de lage kant. De afstand van het dek naar de waterlijn, en dus naar de drenkeling, is hiermee verkleind. We kunnen hem redelijk gemakkelijk vastpakken en met een lifeline of lijn aan boord vastmaken, zodat hij niet meer wegdrijft. Nu is er een relatief rustige situatie ontstaan, waarin we de rest kunnen prepareren.

Er zijn allerlei reddingmiddelen op de markt om iemand weer aan boord te krijgen. Maar hoe moet het als we die middelen niet hebben? Hoe krijgen we een drenkeling weer aan boord op open zee, met harde wind en hoge golfslag als we moeten roeien met de riemen die we hebben?

De kans dat iemand overboord slaat met windkracht twee is kleiner dan met harde wind. We moeten er dus rekening mee houden dat iemand een zeilpak en reddingvest en wellicht laarzen aan heeft en dus loodzwaar is en niet zo soepel kan bewegen. Als iemand bij bewustzijn is, kan hij nog meehelpen om aan boord te komen. Ook dat moeten we echter niet overschatten. Iemand die minutenlang, wellicht langer, in zee heeft gelegen, heeft al veel van zijn krachten verloren. Hij is misschien al een beetje onderkoeld geraakt en kan dus minder. We moeten creatief zijn en ervan uitgaan dat de drenkeling niet meehelpt. Met een handje even snel binnenboord halen is er vaak niet bij, zeker niet als u alleen bent overgebleven. Let ook vooral op uw eigen veiligheid. Laat u niet overboord trekken door een drenkeling die u in paniek vastpakt. Lijn uzelf aan, ook als u voorbereidingen treft om iemand weer aan boord te hijsen.

Zwemtrap

In eerste instantie denken we vaak aan de zwemtrap op de spiegel. Toch blijkt dat niet zo gemakkelijk. Beeld u in dat de spiegel op de golfslag een meter of meer omhoog en omlaag klapt. Zeker de brede spiegels van moderne jachten kunnen hiermee een dodelijk wapen worden. Daarnaast zijn de zwemtrappen vaak vrij kort en zitten er maximaal twee treden onder de waterlijn. Normaalgesproken al niet gemakkelijk om jezelf op te hijsen, laat staan met een zeilpak en reddingvest aan en in extreme omstandigheden.

Grootschoot

We zullen dus iets anders moeten bedenken. Een mogelijkheid is iemand via de grootschoot op te takelen. Dat kan het gemakkelijkst als het onderste blok van de schoot vrij snel los te klikken is, als u deze bijvoorbeeld met een musketonhaak op de overloop hebt bevestigd. Zet eerst de kraanlijn door, zodat de giek hoger komt te hangen. Klik vervolgens de musketonhaak aan het reddingvest van de drenkeling en duw de giek buitenboord. Wees niet bang uw bemanningslid verder naar buiten te duwen; het voorkomt juist dat hij bij het optakelen steeds tegen het vrijboord aangetrokken wordt met alle kneuzingen van dien. Vertel dit echter wel aan de drenkeling, anders zou hij in paniek kunnen raken.

Met de grootschoot hebt u een takel om de man naar de giek toe te trekken. Doordat de boot al door de wind overhelt en de man in het water de giek als een anker naar beneden trekt, kunt u de schoot gemakkelijker doorhalen. Mocht dat niet op handkracht lukken, gebruik dan de schootlier. Als de schoot helemaal is ingehaald, hangt de man nog steeds in het water en ligt de boot nog schuin. Zet de motor in zijn vooruit en vaar de boot in de wind. Het zeil zal boven de boot komen te hangen, waardoor de boot rechtop komt te liggen en de giek omhoogkomt. De giek neemt de drenkeling mee de kuip in. Houd de giek met een extra lijn tegen, zodat hij niet naar de andere kant doorschiet. Let er ook op dat het slachtoffer zich zo min mogelijk bezeert aan de reling of uitsteeksels aan dek. Kap desnoods de reling om de weg vrij te maken. Het leven van het slachtoffer is immers belangrijker dan de boot.

Denk niet dat het aan boord hijsen een gemakkelijke klus is, zeker niet als er een zwaar iemand aan de schoot hangt. Het ophijsen aan het reddingvest is voor het slachtoffer evenmin een pretje, maar we hebben in veel gevallen geen keus.

Spinakerval

Als de grootschoot niet gemakkelijk los te maken is of als er geen kraanlijn is om de giek hoger te hangen, moeten we een andere methode verzinnen. In de meeste gevallen hebben we wel een val over, bijvoorbeeld het spinakerval. Deze maken we vast aan het reddingvest van de drenkeling. Als het uiteinde van het val naar de kuip loopt, kunnen we hem aandraaien via de lier op het kajuitdak. Desnoods laten we hem naar de schootlier lopen. Deze is meestal groter en soms ook nog elektrisch. Zorg wel dat het val goed in de selftailing van de lier zit. U voorkomt dat het val halverwege losschiet en het slachtoffer weer in het water belandt.

Elektrische ankerlier

Hebt u een elektrische ankerlier? Dan kunt u overwegen het val via de ankerlier te laten lopen. Dat lukt niet zomaar. U zult een constructie moeten bedenken om het val zo te laten lopen dat hij naar voren gaat en om de ankerlier heen kan. Misschien moet u ergens een blok tussen zetten om het val soepel te laten lopen. Met de elektrische ankerlier hijst u de drenkeling met ÈÈn druk op de knop omhoog. Ook dit is gemakkelijker opgeschreven dan dat het in de praktijk werkt. Kijk uit dat het slachtoffer niet tegen de verstaging of het vrijboord aan klapt of in de reling terechtkomt en zich verwondt.

Weer anders wordt het als het slachtoffer bewusteloos is. Hij kan dan zelf niet meewerken en u moet een dood gewicht ophijsen. In alle theorieboeken lezen we dat zoín slachtoffer horizontaal uit het water gehaald moet worden. Als het u lukt, is het natuurlijk mooi. Maar hoe? Wat vaststaat is dat het het belangrijkst is dat de drenkeling zo snel mogelijk uit het water komt en dat er zo snel mogelijk medische hulp kan worden toegepast. Ook hier is het kiezen uit een aantal kwaden. De situatie zal uitmaken wat het zwaarste weegt. Bij een zwaar onderkoeld persoon is de noodzaak om hem horizontaal uit het water te halen groter.

Een mogelijkheid om een bewusteloze drenkeling horizontaal uit het water te krijgen, is om de hals- en schoothoek van een stormfok breeduit aan de voetrail te bevestigen. De top bevestigt u aan het spinakerval en hangt u buitenboord. Het midden van de fok hangt nu in het water. U hebt een soort zak gecreÎerd, waarin u de drenkeling moet zien te manoeuvreren. Als dat gelukt is, kunt u de fok ophijsen. U rolt het slachtoffer tegen het vrijboord aan en omhoog in het gangboord. Zorg ervoor dat de reling gekapt of weggenomen is, zodat u de drenkeling aan boord kunt rollen. Bedenk dat u met het slachtoffer liters water naar boven takelt. Er zijn netten in de handel die op hetzelfde principe gebaseerd zijn en waarmee u geen water omhoog hijst.

Oefenen

Er bestaat geen gemakkelijke manier om iemand weer aan boord te krijgen, maar in nood moet u kijken wat voorhanden is. Het betekent ook dat u creatief moet zijn. Elk jacht is immers anders ingericht. Natuurlijk is het slim om daar van te voren eens over na te denken en niet pas als de nood aan de man is. Tijdens de zomer, als het water op redelijke temperatuur is, is het helemaal niet verkeerd om het eens te oefenen. Kijk of er voorzieningen zijn op uw jacht of dat u aanpassingen kunt doen die het vergemakkelijken. Houd er rekening mee dat de omstandigheden tijdens zoín oefening redelijk gunstig zijn en bedenk ook of ze ook in zwaar weer nog werken.

Niemand hoopt ooit in zoín situatie te verzeilen, maar als het u overkomt, kunt u beter enigszins voorbereid zijn. Niet voor niets stellen wedstrijdorganisaties tegenwoordig meestal verplicht dat een gedeelte van de bemanning geoefend is in het oplossen van noodsituaties.

Mayday of PanPan?

Is een man overboord aanleiding tot het uitzenden van een mayday via de marifoon? Nee. Voor zoín bericht gebruikt u een zogeheten PanPan. Misschien raar, want een man overboord is toch een noodsituatie? In de nood-, spoed- en veiligheidsprocedures is echter vastgesteld dat u een noodsein, een mayday, verstuurt als het hele jacht met ·l zijn opvarenden in nood is en dreigt te vergaan. Een spoedsein, of PanPan, verstuurt u als de veiligheid van het jacht in het geding is, maar niet dreigt te vergaan. Bijvoorbeeld als de mast overboord is of als het om de veiligheid van een bemanningslid gaat, zoals een man overboord of een ernstig ongeval of ziekte.

Voor een PanPan gebruikt u kanaal 16 op zee of het ruime binnenwater. Als u een DSC-marifoon hebt, gebruikt u kanaal 70. Op kanalen en rivieren kunt u via de blokkanalen of kanaal 10 alarm slaan. Belt u 112 met de mobiele telefoon, dan horen schepen in de buurt uw oproep niet en kunnen ze u geen hulp bieden.

Hoewel het misschien overdreven lijkt, is het verstandig meteen alarm te slaan als er een man overboord is. Zeker als de omstandigheden ruig zijn en u op open water vaart. Ook al denkt u de drenkeling snel weer op te vissen, de ervaring leert dat dit behoorlijk tegenvalt. En als u de man weer bij de boot hebt, blijkt ook het aan boord hijsen niet gemakkelijk. U kunt beter later melden dat de drenkeling weer aan boord is, dan na een half uur constateren dat het slachtoffer nog steeds in het water ligt en u hulp nodig hebt. Het kan in dat geval te laat zijn.